Θεσσαλονίκη- Ανω Πόλη: Βυζαντινοί απόηχοι

Πράσινες αυλές και ευωδιαστά σοκάκια, ίχνη προσφυγιάς, γειτονιά και νοικοκυροσύνη. Μνημεία ελληνιστικά, βυζαντινά, οθωμανικά. Κτίσματα παραδοσιακής..
αρχιτεκτονικής και εκλεκτικισμού πλάι σε προσφυγικά καστρόπληκτα συμπληρώνουν ένα πλούσιο, πρωτότυπο και άκρως γοητευτικό παζλ στην κορυφή της Θεσσαλονίκης.

Μια οικιστική ιδιαιτερότητα στα σπλάχνα της Θεσσαλονίκης. Η πολυποίκιλη πολιτισμική κληρονομιά της συμπρωτεύουσας αντικατοπτρίζεται στα φιδογυριστά καλντερίμια της Ανω Πόλης, στους φροντισμένους της βυζαντινούς ναούς, στα τείχη της ακρόπολης, στα εναπομείναντα προσφυγόσπιτα και στα διατηρητέα, μακεδονίτικης τεχνοτροπίας, αρχοντικά.

Στο υψηλότερο σημείο της ακρόπολης ορθώνεται το Γεντί Κουλέ

Στους κατοίκους της, που δεν προτίμησαν τα «μέγαρα» της παραλιακής λεωφόρου Νίκης, αλλά έμειναν εκεί, στη γειτονιά με την ωραιότερη θέα, που την άνοιξη μυρίζει γιασεμί, απλωμένη μπουγάδα και φρεσκομαγειρεμένες νοστιμιές. Στους φοιτητές που καταλαμβάνουν τις γερασμένες πολυκατοικίες του '70, δίνοντάς τους νέα πνοή... Εκεί, μια ανάσα μακριά από το πολύβουο κέντρο, 30.000 κάτοικοι βιώνουν τη δική τους καθημερινότητα, με θέα τις οθωμανικές κρήνες, κάτω από περίτεχνα ζωγραφισμένα σαχνισιά, πλάι σε φρεσκοασβεστωμένους τοίχους, «σκαρώνοντας» τα δικά τους «πηγαδάκια» δίπλα σε ολάνθιστες πεζούλες...

Εύκολα χάνεσαι στην Ανω Πόλη, μα το κάνεις με χαρά. Βρίσκεις τον εαυτό σου να απολαμβάνει κάθε στιγμή της «κακής» σου τύχης, αυτής που σε οδήγησε σε ένα ακόμα πανέμορφο σοκάκι, το οποίο διαφορετικά δεν θα είχες συναντήσει. Δεν πτοείσαι, δεν θα αποπροσανατολιστείς· δύσκολα θα βγεις «παραέξω». Η βυζαντινή οχύρωση της πόλης (που αρχικά έγινε για αμυντικούς σκοπούς παρά για να φιλοξενήσει κάποιον οικισμό), την περικλείει με τείχη ψηλά και προστατεύει την ακόμα εμφανή προσφυγική της ταυτότητα.

Περπατώντας εντός των τειχών, στον νου έρχονται οι πρώτοι κάτοικοι, οι λιγοστοί μουσουλμάνοι του 17ου αιώνα και αργότερα οι πρόσφυγες, που μετά την Καταστροφή του '22 βρήκαν σε αυτή τη χέρσα γη τη νέα τους πατρίδα. Κάπου κάπου κοιτάς ψηλά, «αφουγκράζεσαι» τους ψιθύρους που αντηχούν τα δεκάδες εναπομείναντα καστρόπληκτα· τα φτωχικά εκείνα σπίτια που κόλλησαν σαν «στρείδια» πάνω στα τείχη, που έκαναν πραγματικότητα την ανάγκη των αφεντάδων τους να ριζώσουν κάπου, να κάνουν μια καινούργια αρχή και ασυναίσθητα θαυμάζεις το ότι επέλεξαν για σπίτι τους την πιο γερή ραχοκοκαλιά της Θεσσαλονίκης.

Η ανατολική πλευρά των βυζαντινών τειχών κινείται παράλληλα με την οδό Ελ. Ζωγράφου

Η πολυδύναμη φυσιογνωμία της Ανω Πόλης εξελίσσεται μέσα από μία αδιάσπαστη ιστορική πορεία αιώνων και οριοθετείται ανατολικά από την οδό Ελένης Ζωγράφου, δυτικά από την περιοχή της Αγίας Αικατερίνης, νότια από την Ολυμπιάδος και βόρεια από την οδό Επταπυργίου. Ενας ιστορικός πολεοδομικός ιστός, φτιαγμένος από σοκάκια και αδιέξοδα, πλατείες και γειτονιές που διατηρούν το ανθρώπινο άρωμά τους, βάζουν το δικό τους λιθαράκι στο πολυπολιτισμικό «ψηφιδωτό» που από το 1979 αποτελεί παραδοσιακό οικισμό.

Ακολουθώντας τα «ίχνη» της βυζαντινής οχύρωσης

Η εντυπωσιακή θέα απ' τον Πύργο Τριγωνίου

Τειχοπερίκλειστη ήταν η Θεσσαλονίκη μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Στη βορειοανατολική άκρη της οδού Επταπυργίου, εδρεύει από τον 15ο αιώνα ο Πύργος Τριγωνίου, το εντυπωσιακό κυλινδρικό οχυρό που μαζί με τον Λευκό Πύργο (ανατολικά) και αυτόν του Βαρδαρίου (στα δυτικά), αποτέλεσαν τους ισχυρότερους προμαχώνες των Τούρκων. Από εδώ έχεις απρόσκοπτη θέα στα ανατολικά τείχη, ενώ «κατάσαρκα» ξεκινά και το μεγαλύτερο σωζόμενο κομμάτι της βόρειας πλευράς τους.

Τα οχυρωματικά έργα που ξεκίνησαν επί ελληνιστικών χρόνων, με την πάροδο του χρόνου ενισχύθηκαν, παίρνοντας την οριστική τους μορφή, στη Βυζαντινή εποχή. Επί Μ. Κωνσταντίνου και αργότερα επί Μ. Θεοδοσίου, η περίμετρος του ισχυρότατου φρουριακού συγκροτήματος μετρούσε τα 8 χιλιόμετρα. Με την πάροδο του χρόνου και την περαιτέρω εξέλιξη των πολεμικών τεχνικών έχασαν την οχυρωματική τους αξία ενώ, παράλληλα, εμφανίστηκε και η επιτακτική ανάγκη αντιμετώπισης των επιδημιών. Σε αυτά, προστίθεται και η προσπάθεια ενός γενικότερου «εξωραϊσμού» από τη μεριά της τουρκικής διοίκησης και, κάπως έτσι, εξηγείται η κατεδάφιση μεγάλων τμημάτων του, με πρώτα και καλύτερα, αυτά της παραλίας.

Σήμερα, το μήκος των τειχών δεν ξεπερνά τα 3 χιλιόμετρα, πολλές από τις πύλες έχουν καταστραφεί μα τα τείχη της Ανω Πόλης σώζονται σχεδόν ολόκληρα. Ολως περιέργως, η περιοχή της ακρόπολης, της ύστατης και ισχυρότερης αμυντικής οχύρωσης, μαζί με το Γεντί Κουλέ, (Επταπύργιο ελληνιστί), δεν συμπεριλαμβάνεται εντός σχεδίου ανάπλασης του παραδοσιακού οικισμού!

«Πέντε χρόνια δικασμένος μέσα στο Γεντί Κουλέ...»
Η υψηλότερη και πιο απόρθητη κορυφή της παλιάς πόλης αποτελεί έργο της εποχής των Παλαιολόγων και αποτελείται από δύο τμήματα: το

Το Αγίασμα της Τιμίας Ζώνης

βυζαντινό οχυρωματικό περίβολο με τους δέκα πύργους και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών. Οι πύργοι της βόρειας πλευράς αποτελούν τμήματα του παλαιοχριστιανικού τείχους της ακρόπολης, ενώ αυτοί της νότιας προστέθηκαν στους μεσοβυζαντινούς χρόνους. Η είσοδος κατασκευάστηκε το 1431 από τον Τσαούς Μπέη, τον πρώτο διοικητή της Θεσσαλονίκης μετά την άλωσή της και φέρει ως «εντυπωσιακά» δομικά υλικά τμήματα βυζαντινών ναών! Από το 1890 και για έναν ολόκληρο αιώνα, το Γεντί Κουλέ διατηρεί τη φήμη «διαβόητου κάτεργου» (τραγουδιέται ως τέτοιο σε πολλά ρεμπέτικα τραγούδια), καθώς λειτουργεί ως ανδρική, γυναικεία και στρατιωτική φυλακή. Το 1989 μεταβιβάζεται στο υπουργείο πολιτισμού, αποτελώντας πια επισκέψιμο μνημείο-«μάρτυρα» της ακάνθινης ιστορίας του.

Πλατείες, κρήνες και ναοί

Ο καφενές Τσινάρι, στην ομώνυμη γειτονιά

Παίρνεις δυνάμεις και ετοιμάζεσαι για περπάτημα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Βαδίζοντας πλάι στα σαχνισιά της πλακοστρωμένης Δημ. Πολιορκητού καταγράφεις και τις αναρίθμητες «παραφωνίες»: βεβηλωμένες με γκράφιτι κρήνες, τον θόρυβο του κυκλοφοριακού, «μεταμφιεσμένες» λιθόχτιστες πλατείες που θυσιάζουν τη γραφικότητα στον βωμό του εύκολου παρκαρίσματος. Τα προβλήματα της Ανω Πόλης φανερώνονται σε όλους, με την πρώτη ματιά.Φτάνεις αισίως στο Τσινάρι, την πλατεία με τον γεροπλάτανο. Μια από τις ιστορικότερες της περιοχής, σηματοδοτείται από τον ομώνυμο, παλιό καφενέ (τσινάρ στα τουρκικά σημαίνει κλαδί πλατάνου) και γύρω της συγκεντρώνει δεκάδες αναψυκτήρια, μεζεδο- πωλεία αλλά και κίνηση, καθώς αποτελεί κομβική δίοδο προς το Δήμο Συκεών.

Οπως όπως σταθμευμένα δίκυκλα επισκιάζουν μια από τις παλιότερες (και δυστυχώς άνυδρες) οθωμανικές κρήνες που τουλάχιστον, κατόρθωσε να γλιτώσει της καλλιτεχνικής «αδείας» των νεοελλήνων. Συνεχίζεις βόρεια για να αντικρίσεις την ομορφότερη, στη συμβολή Ευρυμέδοντος - Ηρακλειδών στο νούμερο 3. Προστατευμένη πίσω από την καγκελόπορτα ενός σπιτιού, είναι εντοιχισμένη στην πρόσοψή του, μέρος της ολάνθιστης αυλής! Ακόμα μια, διαφορετική από τις άλλες, η κατασκευασμένη με τούβλο Κόκκινη Βρύση της Ακροπόλεως.

Η δυσεύρετη αλλά ομορφότερη κρήνη, της Ευρυμέδοντος

Ανατολικά κατευθύνεσαι πάλι, προς την Πλατεία Τερψιθέας και τον λιγότερο «τυχερό» οθωμανικό τουρμπέ, το οκταγωνικό μαυσωλείο του Μουσά Μπαμπά (17ου αιώνα) που έχει αφεθεί στην τύχη του. Ακολουθείς τις ταμπέλες για ένα διάλειμμα στα γαλήνια προαύλια των χριστιανικών μνημείων της περιοχής. Πρώτη στη «λίστα» η Μονή Βλατάδων, το μοναδικό βυζαντινό μοναστήρι που διατηρήθηκε κατά την Τουρκοκρατία. Χαμηλότερα, ο Αγιος Νικόλαος ο Ορφανός (Ηροδότου & Απ. Παύλου) -πρώην μετόχι της Μονής Βλατάδων-, χτισμένος στις αρχές του 1300, με πεζούλες μες στα δέντρα, φιλοξενεί δεκάδες περαστικούς που βρίσκουν στο σκιερό του προαύλιο το δικό τους ησυχαστήριο.

Το αληθινό κόσμημα όμως, δεν είναι άλλο από τον Οσιο Δαυίδ, το παλιό καθολικό της Μονής Λατόμου. Σε ανθρώπινο «δάκτυλο» οφείλεται και αυτή η «διάκριση» καθώς ο φύλακάς της έχει βαλθεί να μετατρέψει την αυλή του στον πιο καλοφροντισμένο κήπο! Η κ. Ευμορφία, η γειτόνισσα, με τα κλειδιά ανά χείρας, σε συνοδεύει μπροστά απ' τον θησαυρό της μικρής εκκλησιάς· το θαυμαστό, 5ου αι. ψηφιδωτό του Χριστού. Σε καθίζει μπροστά τον «αμούστακο» Κύριο και σου εξηγεί την ιστορία της περίφημης παράστασης του οράματος του Ιεζεκιήλ στην οποία πρωταγωνιστούν ζώα-σύμβολα των 12 αποστόλων. Η κατάνυξη σε συνεπαίρνει και πριν αποχωρήσεις, μαθαίνεις πώς γλίτωσε πολέμους και φωτιές, όντας καλυμμένος πρώτα με δέρμα και μετά με σοβά.

Την ολόφωτη -σήμερα- οχύρωση της Ανω Πόλης, επέλεξαν για «σπίτι» τους οι πρόσφυγες, μετά την καταστροφή του '22

Αν σε συμπαθήσει, θα σου δώσει και τα κλειδιά για το Αγίασμα της Τιμίας Ζώνης, μιας ερμητικά σφραγισμένης πόρτας στον επάνω δρόμο. Οταν ο Αγιος γιορτάζει οι πύλες ανοίγουν και το άγιο νερό ρέει για όλους τους προσκυνητές, μέσα από έναν πράσινο βράχο με σταλακτίτες!

Καστρόπληκτα: Προσφυγική ταυτότητα

Η εκστρατεία «καθαρισμού» και ανάδειξης των βυζαντινών τειχών της Ανω Πόλης συνιστά παράλληλα και τον μεγαλύτερο «αντίπαλο» των προσφυγικών οικημάτων, των επονομαζόμενων καστρόπληκτων.

Κατά μήκος του ανακατασκευασμένου τείχους (δυστυχώς όπου βλέπεις πράσινο, όλο και κάποιο από αυτά έχει απαλλοτριωθεί), παρατηρείς τα σημάδια παλιών νοικοκυριών. Οι χρωματικές αλλοιώσεις στις πλευρές που ακουμπούσαν πάνω στα τείχη κάποτε αποτελούσαν μέρος των κατοικιών. Βλέπεις ακόμα τα ανοίγματα, τις τρύπες που άνοιξαν οι ντόπιοι για να κρύβονται από τους Γερμανούς στην κατοχή. Σε έναν άλλον τοίχο, στην Ευρυμέδοντος, σημειώνεις πως η Ανω Πόλη δεν ήταν άδικα γνωστή ως «ανταρτοφωλιά» κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σωζόμενη επιγραφή της Κομαντατούρ υποδεικνύει ακόμα στους κατακτητές να μην κάνουν βήμα παραπέρα, καθώς είναι γι' αυτούς άκρως επικίνδυνο...

Δεκάδες καστρόπληκτα, ολόκληρες συνοικίες εντός κι εκτός Ανω Πόλης (αυτά στην πίσω πλευρά των τειχών ανήκουν στον Δήμο Συκεών), αποτελούν οργανικό κομμάτι της ιστορικής της συνέχειας αλλά, δυστυχώς, πολλά στέκουν εγκαταλελειμμένα, ετοιμόρροπα, προσδοκώντας τη μοίρα που θα τους αποφασιστεί.

Κάποιοι θεώρησαν πως ασχημαίνουν τα τείχη, πως δεν ταιριάζουν στη σύγχρονη φυσιογνωμία της, πως στα αλήθεια αυτό που χρειάζεται είναι περισσότερο πράσινο - παρόλο που ήταν μέρος της από την αρχή... Οι κατακρημνισμένες σκεπές τους είναι έργο ανθρωπίνων χεριών. Με αυτόν τον τρόπο βεβαιώνεται πως θα παραμείνουν άδεια και όποιος «επιτήδειος» θα ανατρέξει αλλού για εύρεση στέγης. Αλλα κατοικούνται ακόμα, εμφυσώντας ζωή, διαμορφώνοντας τη γραφικότητα που μόνο δυσεύρετη δεν είναι σε τούτο το τοπίο. Αφήνεσαι ελεύθερος μα δεν αμελείς να επισκεφτείς την οδό Ισμήνης και τη συνέχειά της που οδηγεί έξω από τα τείχη. Την Πύλη Εσκί Ντελίκ, (την τρίτη και τελευταία κατά σειρά που διαπερνά το τείχος και καταλήγει στην οδό Γ. Παπαδοπούλου) μια πανέμορφη γειτονιά που διατηρεί άσβεστο το χρώμα του μεσοπολέμου. Κοντά στον Πύργο Τριγωνίου, το υπέροχο «μπαλκόνι» της οδού Ποτίδαιας -παράλληλη της Επταπυργίου-, χαρίζει σε όποιον την ανακαλύψει, ανεμπόδιστη θέα στο Θερμαϊκό!

Ο Οδυσσέας Παπαϊωάννου, ο «παθιασμένος» ξεναγός μας στη γειτονιά της Ανω Πόλης

Ενεργός σύλλογος κατοίκων

«Η Θεσσαλονίκη παράχωσε το παρελθόν της. Τώρα, πάει να καταστρέψει και το μέλλον της», αναφέρει ο Οδυσσέας Παπαϊωάννου, γραμματέας και ενεργό μέλος του δραστήριου Συλλόγου Κατοίκων Ανω Πόλης. Δεν έχει άδικο. Η 20ετής προσωπική προσπάθεια διάσωσης της προσφυγικής μνήμης της πόλης τους, συναντά εμπόδια. Ισως τόσα, όσα και τα προβλήματά της.

Η δραστηριότητα του Συλλόγου έχει εξασφαλίσει κατ' επανάληψη τη συνδρομή πολεοδόμων, τεχνικών, πανεπιστημιακών κ.ά., και έχει προτείνει χειροπιαστές λύσεις στα πολλαπλά προβλήματα που μαστίζουν τη γειτονιά των Κάστρων.

Ενα από τα ερειπωμένα καστρόπληκτα που «χαρακτηρίζουν» τα βόρεια τείχη

Προτάσεις επί προτάσεων για την έλλειψη ολοκληρωμένου προγράμματος ανάπλασης, για την προστασία των καστρόπληκτων, λύσεις για το κυκλοφοριακό. Τονίζεται επίσης η έλλειψη χώρων στάθμευσης και η ανυπαρξία παιδικών - βρεφονηπιακών σταθμών. Επιζητείται η διατήρηση της γειτονιάς, όχι με τον διωγμό, αλλά την επανεγκατάσταση οικογενειών ώστε «να ζήσει, να μην είναι μουσειακή». Ακόμα και προτάσεις εξεύρεσης πόρων για την αναστήλωση των διατηρητέων έχουν συντάξει. Σε κάποιο συρτάρι θα βρίσκονται... «Ισως τελικά, η λύση είναι να γίνει αυτόνομος Δήμος η Ανω Πόλη», μας λέει. Ισως απλά, πρέπει να εισακουστεί.

Ο «πνεύμονας» πράσινου του Σεϊχ Σου

Χίλια δέντρα, Κεδρηνός Λόφος, Σέιχ Σου. Οι νότιες και νοτιοδυτικές πλαγιές του Χορτιάτη φέρουν πολλά ονόματα. Το περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης καταλαμβάνει έκταση 30.000 στραγγίζει τα όρια της Ανω Πόλης και φτάνει μέχρι το Ασβεστοχώρι και το Πανόραμα. Τεχνητό δάσος αποτελείται κυρίως από κωνοφόρα δέντρα και αναδασώνεται συστηματικά από την εποχή του Μεσοπολέμου. Την ονομασία του (Σέιχ Σου, σημαίνει «νερό του σεΐχη»), την οφείλει στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, και συγκεκριμένα σε έναν οθωμανικού τουρμπέ και μια πηγή που ακόμα υπάρχει, στην τοποθεσία Χίλια Δέντρα.

Μέχρι τη δεκαετία του '30, η συνεχής ξύλευση, η υπερβόσκηση και η εκχέρσωση του εδάφους οδήγησαν στην σταδιακή υποβάθμισή του. Οι πρώτες εργασίες υλοποιήθηκαν το 1929 από τη Δασολογική Σχολή του Α.Π.Θ., με τη φύτευση πεύκων και κυπαρισσιών και σκοπό την αποτροπή περαιτέρω πλημμυρικών φαινομένων. Οι αναδασώσεις συνεχίστηκαν, αλλά τον Ιούλιο του 1997 το δάσος υπέστη τεράστια οικολογική καταστροφή, καθώς το 55% της συνολικής του έκτασης παραδόθηκε στις φλόγες. Σήμερα, οι προσπάθειες για την προστασία του συνεχίζονται, ενώ η περιοχή αποτελεί δημοφιλή προορισμό του Σαββατοκύριακου.

Θέα στη θάλασσα από τις πλαγιές του πευκόφυτου λόφου του Σέιχ Σου

Κατεξοχήν οικογενειακός χώρος αναψυχής, είναι ιδανικός για καθαρό αέρα, πικνίκ και ανεμπόδιστη θέα σε όλη τη Θεσσαλονίκη. Μάλιστα, ο συνορεύων ζωολογικός κήπος (λειτουργεί από το 1987), αποτελεί από μόνος του αξιοθέατο. Υδρόβια ή αρπακτικά πτηνά, θηλαστικά, αρκούδες, λύκοι, αλεπούδες και ελάφια χαρίζουν σε μικρούς και μεγάλους μια αξέχαστη εκδρομή!

Σύστημα ύδρευσης
Οι πηγές του όρους Χορτιάτη τροφοδοτούσαν με νερό όλη τη Θεσσαλονίκη. Στην είσοδο του ομώνυμου χωριού αναστηλώνεται το ρωμαϊκό υδραγωγείο, το οποίο μέχρι το 1945 έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη ζωή της περιοχής. Επί τουρκοκρατίας, το νερό του κατέληγε σε δύο δεξαμενές της μονής Βλατάδων και από εκεί διανεμόταν στις βρύσες της πόλης.

Ματιά στη Μονή Βλατάδων

FAST INFO

Ο «Εξώστης» της πόλης
Στη γωνία που σχηματίζει το βόρειο με το ανατολικό τείχος ορθώνεται από τα τέλη του 15ου αι. ο ολόφωτος Πύργος Τριγωνίου, ο δεύτερος μεγαλύτερος μετά τον «Λευκό», το σήμα-κατατεθέν της πόλης. Γνωστός και ως Πύργος της Αλύσεως (αλυσίδας) κατά την Τουρκοκρατία, είναι ένας πύργος πυροβολικού που ως σκοπό είχε την ενισχύση του ευάλωτου απο τις εχθρικές εισβολές σημείου των τειχών. Το προνομιακής τοποθεσίας έργο του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς ακόμα και σήμερα, επιφυλάσσει το καλύτερο πανοραμικό αγνάντι.

Οι αρκούδες, τα δημοφιλέστερα ζώα του Ζωολογικού κήπου

Στα ενδότερα του επταπύργιου
Οι μνήμες ξυπνούν διαβαίνοντας το περιφραγμένο με συρματόπλεγμα επισκεπτήριο, μπαίνοντας στο υπερυψωμένο κεντρικό φυλάκιο που επιβλέπει τις ανδρικές φυλακές, τα λουτρά, το μικρό εκκλησάκι και ψηλά την αίθουσα διδασκαλίας. Η γυναικεία πτέρυγα δεν είναι επισκέψιμη, όπως επίσης εκτός ορίων είναι και το ανήλιαγο μπουντρούμι της απομόνωσης, αριστερά της εισόδου. Αν και το Γεντί Κουλέ έμελλε να γίνει το πιο απόρθητο φρούριο της Θεσσαλονίκης, χρησιμοποιήθηκε πρώτα από τους Τούρκους και εν συνεχεία από τους Ελληνες ως χώρος «συνέτισης» πολιτικών κρατούμενων της μετεμφυλιακής Ελλάδας και της δικτατορίας. Στην πρόσφατη 3η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, λειτούργησε και ως χώρος τέχνης.

Αθικτη από το σχέδιο Εμπραρ
Η περιοχή της Ανω Πόλης διασώθηκε από την καταστροφική πυρκαγιά του 1917, η οποία λέγεται πως ξεκίνησε από ένα φτωχικό τούρκικο σπίτι, κοντά στην οδό Αγίου Δημητρίου. Το σχέδιο ανοικοδόμησης του Γάλλου αρχιτέκτονα Εμπράρ ο οποίος ανέλαβε το έργο επανασχεδιασμού της πόλης, «σεβάστηκε» το ιδιαίτερο συνονθύλευμα του συγκεκριμένου πολεοδομικού ιστού και θέλησε να το διατηρήσει, ως κύριο χαρακτηριστικό του οικισμού.

Διατηρητέα
Το 1979 εκδόθηκε διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο 45 κτίσματα της Ανω Πόλης κρίθηκαν διατηρητέα. Με την αναθεώρησή του, μειώθηκαν οι συντελεστές δόμησης και τα ύψη των κτιρίων κι ο αριθμός τους ανέβηκε στα 280. Σήμερα μετρούν περίπου τα 380. Η επέκταση του χαρακτηρισμού είναι βέβαια θετικό βήμα, που όμως δεν συνοδεύεται από μέτρα οικονομικής στήριξης για την αποκατάστασή τους.

Πάμε Ανω Πόλη
Το πολύχρωμο, σχεδόν παιδικό μίνι λεωφορείο, αποτελεί ένα από τα τρία που επιτάχθηκαν για να εξυπηρετήσουν συγκοινωνιακά μια κατά γενική ομολογία ιδιαίτερη «γραμμή». «Πάμε Ανω Πόλη» διαβάζεις στα πλάγια και πίσω από παράθυρα, χαιρετίζεις τα πονηρά χαμόγελα των κατοίκων που «γλίτωσαν» ένα ακόμη κομμάτι της αναπόφευκτης ανάβασης!

Οι κήποι του πασά
Ενα μοναδικής φύσεως αρχιτεκτόνημα ξεπροβάλλει στο κέντρο ενός φροντισμένου, καταπράσινου πάρκου, αντικριστά από τα ανατολικά τείχη της πόλης. Οικοδόμημα των αρχών του 20ού αι., καμία σχέση δεν έχει ούτε με οικία, ούτε με Τούρκο αξιωματούχοαντίθετα, θεωρείται πως χτίστηκε ως μέρος του νοσοκομείου του Αγίου Δημητρίου. Η μεγάλη του φθορά, «προσθέτει» στο μυστήριο. Παράξενο, διαβρωμένο, κάτι θυμίζει σιντριβάνι, κάτι άλλο σήραγγα, μια στέρνα, ένα καθιστικό...Αλλιώς γνωστοί και ως Δρακόσπιτα, αποτελούν κατεξοχήν δείγμα «φανταστικής αρχιτεκτονικής», μιας τεχνοτροπίας που αφορά τα έργα ανωνύμων τεχνιτών, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από άκρως ποιητική διάθεση και έλλειψη πρακτικότητας. Επιπλέον, τα «περίεργα» σύμβολα που διαφαίνονται στον ένα τοίχο αλλά και μια στοά που δεν οδηγεί πουθενά, ενισχύουν τις φήμες πως επρόκειτο για τόπο συνεύρεσης Οθωμανών τεκτόνων ενώ, από τους οπαδούς της Ιερής Γεωγραφίας η θέση των κήπων θεωρείται κομβικό γεωμαγνητικό σημείο!

Μουσείο Κεμάλ
Το πατρικό σπίτι του Μουσταφά Κεμάλ «Ατατούρκ» φιλοξενείται στις παρυφές της Ανω Πόλης, εντός του Τουρκικού Προξενείου, στη συμβολή των οδών Απ. Παύλου και Αγ. Δημητρίου. Η τριώροφη κατοικία στην οποία γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του ο ιδρυτής του σύγχρονου τουρκικού κράτους, αποτελεί το σημαντικότερο μουσείο της νεότερης ιστορίας της γείτονος.

Διαμονή
Στην καταπράσινη αγκαλιά του Σέιχ-Σου, προτείνουμε το «ΗOTEL PHILIPPION» (τηλ.:2310 203320, www.philippion.gr), το κομψότατο boutique «HOTEL OLYMPIA» στην οδό Ολύμπου (τηλ.: 2310 366466, www.hotelolympia.gr) και το νεοκλασικό «ZALIKI BOUTIQUE HOTEL» πίσω από το Δημαρχείο (τηλ. 2310 226400, www.zalikihotel.gr).

Φαγητό
Must στην Ανω Πόλη το καφε- ουζερί «ΤΣΙΝΑΡΙ», το σήμα κατατεθέν της ομώνυμης γειτονιάς. Υπέροχα φροντισμένη η κουζίνα στο επίσης πολυδύναμο τσίπουρο - καφέ-εστιατόριο και αγαπημένο της νεολαίας «ΤΟΙΧΟ-ΤΟΙΧΟ» (στην Στεργίου Πολυδώρου, έξω από τα τείχη). Κλασικές ταβέρνες που χρήζουν της προσοχής σας, «ΤΟ ΓΕΝΤΙ» κοντά στις παλιές φυλακές και «ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ » στην Ελευθερίου Βενιζέλου.

ΗΛΕΚΤΡΑ ΦΑΤΟΥΡΟΥ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΑΡ
πηγη