Η Χαλκιδική είναι ένας τόπος που δεν αφήνει τον επισκέπτη της να φύγει παραπονεμένος.

Η Χαλκιδική είναι ένας τόπος που δεν αφήνει τον επισκέπτη της να φύγει παραπονεμένος. Δοκιμάσαμε τις θάλασσες, το μέλι της, τα κρασιά της, την απαράμιλλη ομορφιά του βουνού στον Χολομώντα, δεχτήκαμε τη φιλοξενία των κατοίκων της και θαυμάσαμε τα μακεδονίτικα αρχοντικά της...

Σκεφτήκαμε να δούμε τη Χαλκιδική από την άγνωστη πλευρά της. Να ξεκινήσουμε από τον Πολύγυρο με τις ελιές, τις βρύσες και τους γενναιόδωρους ανθρώπους του, να επισκεφτούμε την «πριγκίπισσα» της Γαλάτιστας, να ανέβουμε στο υπέροχο δάσος του Χολομώντα, με τα βότανα, τα μανιτάρια, τα χριστουγεννιάτικα έλατα και τα μέλια του. Να δούμε την όμορφη Αρναία με τα θαυμάσια μακεδονίτικα αρχοντικά και τα πολύχρωμα υφαντά της.

Κατηφορίσαμε προς τη θάλασσα από τη βορειοανατολική πλευρά. Προς τα μαντεμοχώρια που έδωσαν τον χρυσό στον Μ. Αλέξανδρο για να κάνει την εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας, και τα Στάγειρα, την πατρίδα του Αριστοτέλη.
Προχωρήσαμε προς τις βραβευμένες παραλίες στη Χερσόνησο του Αθω. Στην Ιερισσό επισκεφτήκαμε καρνάγια όπου τα καΐκια φτιάχνονται ακόμα με ξύλο και μεράκι. Τη διώρυγα του Ξέρξη την περάσαμε με αυτοκίνητο και μείναμε εκστατικοί να κοιτάζουμε τον Πύργο του Προσφόριου στην Ουρανούπολη.
Ζηλέψαμε τα καραβάκια που έφευγαν φορτωμένα με προσκυνητές για το Αγιον Ορος, χωρίς εμάς. Είδαμε ψηλά από τον Παρθενώνα τη θάλασσα του Ν. Μαρμαρά και το ηλιοβασίλεμα στον Ολυμπο και περιηγηθήκαμε ανάμεσα στους εντυπωσιακούς σταλαγμίτες και σταλακτίτες του σπηλαίου των Πετραλώνων.

Πετρόκτιστη βρύση στο Αλσος Αριστοτέλη.

Δεν παραλείψαμε να δοκιμάσουμε εξαιρετικά κρασιά από τους ονομαστούς αμπελώνες της Χαλκιδικής.
Η πριγκίπισσα της Γαλάτιστας
Ο μεσαιωνικός πύργος στην πλαγιά που είναι χτισμένη η Γαλάτιστα ξεχωρίζει, καθώς διασχίζουμε τον επαρχιακό δρόμο από τη Θεσσαλονίκη προς τον Πολύγυρο. Σύμφωνα με μια λαϊκή παράδοση, η θέση του είχε επιλεγεί από τη βυζαντινή πριγκίπισσα Γαλάτεια, ώστε να έχει ανεμπόδιστη θέα προς τον κάμπο.
Οι επιδρομείς που έφταναν κατά διαστήματα στην περιοχή δυσκολεύονταν να φτάσουν στον πύργο. Από μακριά τον έβλεπαν και από κοντά χάνονταν μέσα στο πυκνό δάσος. Μια άτυχη υπηρέτρια πρόδωσε κατά λάθος τη θέση του πύργου, καθώς, βγαίνοντας να πάρει νερό, της έπεσε το κουβάρι που έπλεκε και κύλησε στην πλαγιά. Οι πειρατές ακολούθησαν την άκρη του και έφτασαν στον πύργο... με οδυνηρά, μάλλον, αποτελέσματα για τους ιδιοκτήτες της.

Μεσαιωνικός πύργος στη Γαλάτιστα.

Η πρώτη αναφορά στο χωριό γίνεται σε έγγραφο του Αγίου Ορους το 897, ενώ, η Γαλάτιστα συμμετείχε ενεργά και στον αγώνα του 1821 με τίμημα την καταστροφή της από τους Τούρκους. Σήμερα είναι μια κωμόπολη περίπου 3.000 κατοίκων που ζει από την κτηνοτροφία, τη γεωργία και τη μελισσοκομία.
Ξεκινάμε την επίσκεψή μας από το αποστακτήριο της Μάγδας Χαλκιά. Με οικογενειακή παράδοση 30 ετών στην αμπελουργία η οικογένεια διαθέτει έναν σύγχρονο επισκέψιμο χώρο όπου γίνεται η απόσταξη ούζου και τσίπουρου. Ακολουθεί βόλτα στις ανηφοριές του χωριού, δίπλα στους νερόμυλους, στην κάτω πλευρά του πύργου και στα ανακαινισμένα παραδοσιακά σπίτια.

Η όμορφη πλατεία με την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, τη βρύση, τα πολλά νερά και τα δέντρα σε εμπνέει να καθίσεις για καφέ ή φαγητό. Είναι στέκι των μεγαλύτερων σε ηλικία ντόπιων που... δεν τολμούν να κατέβουν χαμηλότερα, στα στέκια της νεολαίας, με τον φόβο της ανηφόρας που τους περιμένει στην επιστροφή.
Επόμενη στάση στον Αγιο Πρόδρομο. Πολλοί ταξιδιώτες που κατευθύνονται προς τον Πολύγυρο και την ορεινή Χαλκιδική συνηθίζουν να κάνουν ένα πέρασμα από το καταπράσινο χωριό για να δοκιμάσουν τα φημισμένα σουβλάκια και τα κρέατα από την πλούσια κτηνοτροφική παραγωγή της περιοχής. Κάνουμε μια βόλτα γύρω από τον ανακαινισμένο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1851), στο κέντρο του οικισμού. Μια ομάδα Σέρβων με ακορντεόν και ελληνικές σημαίες τραγουδούν και βγάζουν φωτογραφίες πίσω από το πούλμαν που θα τους μεταφέρει στο σέρβικο μοναστήρι, στο Αγιον Ορος. Τα γκρουπ των Ρώσων και των ορθοδόξων Βαλκάνιων συχνά ξεκινούν το ταξίδι τους στη Χαλκιδική με τα σουβλάκια του Αγ. Προδρόμου. Δίκαια όπως διαπιστώνουμε με ικανοποίηση... Οσα έχουμε ακούσει είναι αληθινά. Τα σουβλάκια στον Αγιο Πρόδρομο είναι εξαιρετικά!

Το Δημαρχείο του Πολυγύρου.

Στάγειρα: Η γενέτειρα του Αριστοτέλη
Τα Στάγειρα υπήρξαν γενέτειρα του φιλόσοφου Αριστοτέλη (384 π.Χ.) και ανήκουν στην περιοχή των λεγόμενων Μαντεμοχωρίων. Οι κάτοικοί τους απασχολούνταν στα μεταλλεία χρυσού και μολύβδου της περιοχής σε βάθος χρόνου 4.000 ετών! «Χάρη στον πλούτο που παραγόταν χρηματοδοτήθηκε η εκστρατεία στην Ασία του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Αριστοτέλη, ενώ τα ορυχεία συνέχισαν να αποτελούν πηγή πλούτου για την περιοχή και στα χρόνια των Οθωμανών», μας λέει η Ρίτα Μπότση, που μέσω του γραφείου «Ονείρου Γη» ασχολείται με την ανάπτυξη του τουρισμού στην Ορεινή Χαλκιδική.

Τα μυρωδάτα σαπούνια του κυρίου Βασιλάκη.

Από το Aλσος του Αριστοτέλη η θέα προς τον κόλπο της Ιερισσού είναι πανοραμική. Εκεί σώζονται δύο οθωμανικοί πυργίσκοι, από τους οποίους ο ένας χρησίμευε ως νομισματοκοπείο, ενώ εκτός από το άγαλμα του Σταγειρίτη φιλοσόφου στο Αλσος έχουν εγκατασταθεί όργανα παρατήρησης φυσικών φαινομένων που αναφέρονται στα συγγράμματά του: Υδροστρόβιλος, Εκκρεμές, Οπτικοί δίσκοι, Ηλιακό ρολόι και άλλα, όπως η πυξίδα που δείχνει την κατεύθυνση των γνωστότερων πόλεων του κόσμου σε σχέση με τα Στάγειρα.
Στην απέναντι πλαγιά του λόφου υπήρχαν τα Σιδηροκαύσια, η μεγαλύτερη μεσαιωνική πόλη της Μακεδονίας μετά τη Θεσσαλονίκη. Σήμερα, εκεί, βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες ανασκαφής και αναστήλωσης ενός ωραίου οθωμανικού λουτρού.
Πολύγυρος
Στη σκιά του Χολομώντα

Οι εξι βρύσες στον Πολύγυρο.

Η πρώτη μας στάση στον Πολύγυρο γίνεται στις έξι βρύσες, με το νερό που φτάνει από τις πλαγιές του Χολομώντα. Αφού δεν είμαστε παντρεμένοι, καλά θα κάνουμε να πιούμε νερό σε μία από τις βρύσες για να βρούμε ταίρι, μας συμβουλεύουν οι ντόπιοι. Για σιγουριά πίνουμε και από τις έξι.
Ο Πολύγυρος, με πλούσια αγωνιστική ιστορία, την περίοδο της τουρκοκρατίας και αργότερα, είναι η έδρα του ομώνυμου δήμου. Το κτίριο που στεγάζεται το Δημαρχείο Πολυγύρου παλαιότερα φιλοξενούσε το Δημοτικό Σχολείο. Από το πανέμορφο πέτρινο κτίριο, με το άγαλμα του Αριστοτέλη στην περίμετρο, ξεκινά ο πεζόδρομος που συγκεντρώνει μεγάλη εμπορική κίνηση την ημέρα, αλλά και μετά το απόγευμα, χάρη στα καφέ, εστιατόρια και μπαρ. Η ώρα είναι πρωινή και βλέπουμε ομάδες παιδιών να περιμένουν με τη σειρά έξω από την πόρτα ενός καταστήματος. Ακολουθούμε από περιέργεια τη μυρωδιά που μας οδηγεί στον παραδοσιακό ξυλόφουρνο του Δημήτρη Θάνου.

Ο φούρνος ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1939 και παραμένει αναλλοίωτος από τότε. Η οικογενειακή επιχείρηση έχει περάσει στην τρίτη γενιά και αναμένεται να συνεχιστεί. Ο Δημήτρης μας μιλάει για τις συνταγές του ψωμιού που έμαθε από τον πατέρα του και τις παλιές συνήθειες των πελατών. «Εκτός από φαγητά έφερναν στον φούρνο τα δικά τους ψωμιά για ψήσιμο. Ο πατέρας μου, για να τα ξεχωρίσει χάραζε πάνω στο ζυμάρι τα αρχικά του πελάτη ή ένα συγκεκριμένο σημάδι, σύμφωνα με την επιθυμία του. Ετσι τα ξεχωρίζανε».
Συνεχίζουμε προς το Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου το οποίο φιλοξενεί ευρήματα από την αρχαία Ολυνθο και άλλες περιοχές της Χαλκιδικής, ωστόσο είναι προσωρινά κλειστό.

Ο Χολομώντας είναι διάσημος για τα έλατά του αλλά και τα πολύτιμα βότανά του. Η περιήγηση στα δασικά του βουνού αποτελεί μοναδική εμπειρία.

Κατευθυνόμαστε στην άκρη του Πολύγυρου, στον δρόμο για τον παραθαλάσσιο οικισμό της Γερακινής, όπου μας υποδέχεται μια οικιακή βιοτεχνία σαπουνιών που στήθηκε αποκλειστικά με την πίστη και το πείσμα του δημιουργού της Γιώργου Βασιλάκη. Ομορφα, μυρωδάτα σαπούνια, φτιαγμένα ένα-ένα στο χέρι με βάση το παρθένο ελαιόλαδο, τα αιθέρια έλαια, το μέλι και άλλα: Με διάθεση δημιουργίας και με μεράκι ο εμπνευστής της μικρής οικοτεχνίας ξεκίνησε την κατασκευή σαπουνιού, ακολουθώντας τα χνάρια της μητέρας του, ώσπου αποφάσισε να ασχοληθεί συστηματικότερα. Χάρη στη συνταγή που του έδωσε αγιορείτης μοναχός πειραματίστηκε και μόχθησε ώστε να δημιουργήσει, τελικά, σαπούνια-κοσμήματα στην όψη και ευεργετικά στην επιδερμίδα.
Ο ίδιος επιμελείται επίσης τη διακόσμηση, τη συσκευασία των σαπουνιών, αλλά και τις ξύλινες πινακίδες με την καλλιγραφική βυζαντινή γραφή που στολίζουν το εργαστήριό του.

Οι φίλοι και θαυμαστές της δουλειάς του πολλοί. Ανάμεσά τους και ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος. Η οικογενειακή παράδοση θα συνεχιστεί. Τη σκυτάλη της επιχείρησης ετοιμάζεται να παραλάβει ο γιός του, στήνοντας ένα νέο εργαστήριο.
Οι περίφημες χοντροελιές
Η ελιά είναι το δέντρο που συναντάμε περισσότερο στα πεδινά του Πολυγύρου, ενώ στην περιοχή της Ορμύλιας βρίσκεται ο μεγαλύτερος ελαιώνας της Χαλκιδικής.

Λίγο έξω από τον Πολύγυρο ο πρόεδρος της Ενωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Β. Ευαγγελινός μάς οδηγεί μέχρι το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου, όπου ορκίστηκαν μέλη της Φιλικής Εταιρείας τον Μάιο του 1821. Μας δείχνει αιωνόβιες ελιές με τεράστιους σε διάμετρο κορμούς και μια μεγάλη πέτρινη επιφάνεια που χρησίμευε για την έκθλιψη της ελιάς και την παραγωγή του λαδιού στην αρχαιότητα, τυχαία ανακάλυψη σε χωράφι της περιοχής.
Οι εκτάσεις που καλλιεργούνται στη Χαλκιδική ανέρχονται στις 23.000 εκτάρια, η παραγωγή ελιάς φτάνει τους 100.000 τόνους ετησίως και το 80% της παραγωγής προορίζεται για επιτραπέζια χρήση.

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στον Ταξιάρχη.

Το μικροκλίμα της περιοχής ευνοεί την ανάπτυξη και την τελειοποίηση των χαρακτηριστικών της λεγόμενης χοντροελιάς Χαλκιδικής. Ο Σύλλογος Μεταποιητών Ελιάς Χαλκιδικής που ιδρύθηκε το 2011, απαρτίζεται από 40 μέλη με πρόεδρο τον Δημήτρη Βαγιάννη και αντιπρόεδρο τον γεωπόνο Στέλιο Χούτα. Στις δραστηριότητες του συλλόγου, πέρα από τη διάδοση και την προώθηση της ελιάς Χαλκιδικής, περιλαμβάνεται η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των μελών και των καλλιεργητών γύρω από ζητήματα σωστής περιβαλλοντικής διαχείρισης.
Ολα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, από την άφιξη του καρπού και την επεξεργασία μέχρι τη συσκευασία που βλέπουμε στα ράφια των εμπορικών καταστημάτων, μας τα παρουσιάζει ο Π. Χλιάπας, ο οποίος μας υποδέχεται στις εγκαταστάσεις της μονάδας μεταποίησης που διαθέτει.

Παλιό σκαρί σε καρνάγιο της Ιερισσού.

Ο ίδιος με την επιμέλεια και το μεράκι που τον διακρίνει έχει αποσπάσει ποιοτικά βραβεία για τη δουλειά του, ενώ φέτος η ελιά Χαλκιδικής εν γένει έλαβε την πιστοποίηση ΠΟΠ (Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης), γεγονός που σημαίνει για τον καταναλωτή ότι επιλέγει ένα προϊόν με υψηλές προδιαγραφές ποιότητας, που ξέρει πού και από ποιον παράγεται.
Στην καρδιά του δάσους Χολομώντα
Την περίοδο των Χριστουγέννων, αν ρωτήσουμε κάποιον που πουλάει αληθινά έλατα στο Πεδίον του Αρεως, στην Αθήνα, τον τόπο καταγωγής του, είναι πολύ πιθανόν να αναφέρει τον Ταξιάρχη Χαλκιδικής, στην καρδιά του δάσους του Χολομώντα. Βλέπετε, εκτός από την κτηνοτροφία, τα καυσόξυλα, τη μελισσοκομία και τα ξυλοκάρβουνα, στον Ταξιάρχη υπάρχουν μεγάλα φυτώρια ελάτων που καλλιεργούνται αποκλειστικά για τα Χριστούγεννα.

Ενας άγγελος στην Ιερισσό.

Στα πλακόστρωτα σοκάκια του χωριού, όπου διατηρούνται παραδοσιακά σπίτια, οι ιδιαιτέρως φιλόξενοι κάτοικοί του μας καλοδέχονται παντού και μας παροτρύνουν να επισκεφθούμε την εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ, προστάτη άγιου του χωριού τους. Κάπως έτσι μας καλούν και στο εσωτερικό ενός σπιτιού όπου «κρύβεται» ένα ερασιτεχνικό εργαστήρι με μπουκάλια και γυαλικά που ζωγραφίζονται στο χέρι για να μας κεράσουν λικέρ από ρόδι και κράνα.
Λίγο έξω από το χωριό θερμά μας υποδέχεται στο εργαστήριό του και ο Νίκος Παπακωνσταντίνου. Σε όλη του τη ζωή μαζεύει με το χέρι και αποξηραίνει με φυσικές μεθόδους τα πολύτιμα βότανα του Χολομώντα.

Στην Ουρανούπολη ο Πύργος του Προσφορίου.

Από το 1990, χάρη σε ευρωπαϊκά προγράμματα, και με τη βοήθεια της κόρης του Στέλλας, έχει κάνει περισσότερο συστηματική την εργασία του. Φυτεύει το κτήμα του σταδιακά, ανάλογα με τις ανάγκες: μελισσόχορτο, δεντρολίβανο, φασκόμηλο, λεβάντα.
Στο εργαστήριό του, επεξεργάζεται βότανα, αρωματικά και φαρμακευτικά, και στη συνέχεια τα συσκευάζει και τα διαθέτει στις λαϊκές αγορές και στο εμπόριο. Εχει μόλις ετοιμάσει ένα μείγμα που μυρίζει υπέροχα και μας προσφέρει να δοκιμάσουμε: τσάι του βουνού, φασκόμηλο, φλαμούρι και φλισκούνι. «Ειδικό για το κρυολόγημα», μας εξηγεί.

Στην Ουρανούπολη ο Πύργος του Προσφορίου

Στο κτήμα υπάρχουν και φυτώρια με «χριστουγεννιάτικα» έλατα που έχουν μια μπλε απόχρωση. Ανάμεσα στα κλαδιά ανακαλύπτουμε μια φωλίτσα με μικρά πουλιά, ενώ γύρω μας αναδύονται τα αρώματα από το εργαστήριο με τα αποξηραμένα. Μας αποχαιρετούν με μια πρόσκληση για τη γιορτή μανιταριών, που αφθονούν στην περιοχή, στις αρχές του Οκτωβρίου.
Η ομορφιά του δάσους στον Χολομώντα είναι μοναδική χάρη στις αποχρώσεις του πράσινου, του κίτρινου και του κόκκινου που εναλλάσσονται στα φύλλα των δέντρων ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Κοντά στο χωριό βρίσκεται και η έδρα διοίκησης του δάσους που είναι πανεπιστημιακό και εκτείνεται σε 58.000 στρέμματα.

Στις εγκαταστάσεις του περιλαμβάνονται συνεδριακές αίθουσες, ξενώνες και εργαστήρια απαραίτητα για την πρακτική άσκηση των φοιτητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Στο μουσείο του δάσους παίρνουμε μια γεύση από τη χλωρίδα και την πανίδα, χάρη στα βαλσαμωμένα είδη που εκτίθενται εκεί: αγριογούρουνα, λαγοί, ζαρκάδια, λύκοι, αλεπούδες, νυφίτσες, αετοί, γεράκια κ.ά..
Η περιοχή ανήκει στο δίκτυο Natura και ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στα δασικά μονοπάτια, να ξεκουραστεί στα ξύλινα κιόσκια και να θαυμάσει τη θέα από τις ειδικές εξέδρες που έχουν δημιουργηθεί με τη μέριμνα του δασαρχείου.
Τα καρνάγια της Ιερισσού

Η βίλα Γαλήνη στο Πόρτο Καρράς.

Το τρισδιάστατο υπερθέαμα στο Πολιτιστικό Κέντρο Ιερισσού με θέμα το Αγιον Ορος είναι ιδανικό για τις γυναίκες, που δεν μπορούν να μπουν στο άβατο της Ιερής Κοινότητας. Προηγουμένως, στην είσοδο του κτιρίου μάς υποδέχτηκε ευχάριστα ένας πρωτότυπος Δον Κιχώτης φτιαγμένος με μέταλλο και ξύλο. Στο κέντρο φιλοξενούνται ακόμη εκθέσεις, όπως, αυτή την περίοδο, οι αγιογραφίες της Στεφανίας και του Δημήτρη Γαρδικιώτη, οι οποίοι ζουν και διατηρούν το εργαστήριό τους στο γειτονικό Στρατώνι.
Η Ιερισσός είναι μια γραφική, παραθαλάσσια κωμόπολη του Δήμου Αριστοτέλη, με μεγάλη παράδοση στην τέχνη των καραβομαραγκών. Επισκεπτόμαστε ένα από τα καρνάγια που συνεχίζουν να λειτουργούν. Ανήκει στα αδέλφια Ιωάννου που έχουν παραλάβει τη δουλειά από τον πατέρα τους κι εκείνος από τον δικό του. Οι παραγγελίες για καινούργια σκάφη έχουν πέσει αρκετά, αλλά δουλεύουν και για τη συντήρηση παλιών σκαφών. Αυτή την περίοδο ετοιμάζουν ένα σκαρί 7,5 μέτρων.

Στο κελάρι της Κλαούντιας Παπαγιάννη.

Σε ενάμιση μήνα θα είναι έτοιμο για τη θάλασσα. Κάθε σκαρί σχεδιάζεται σιγά σιγά, όπως κάνει η μοδίστρα με το πατρόν, μας εξηγούν. Μπροστά στον δρόμο είναι ακουμπισμένοι χοντροί κορμοί δέντρων που περιμένουν να μπουν στο ξυλουργείο του καρνάγιου δίπλα στη θάλασσα. Στην κορδέλα πριονίζονται σανίδες πεύκου και το μέρος ευωδιάζει.
Σπήλαιο Πετραλώνων
Ανθρωπος 400.000 ετών
Η ανακάλυψη του περίφημου απολιθωμένου ανθρώπινου κρανίου ηλικίας 300.000 ή 400.000 χρόνων σε σπήλαιο, λίγο έξω από το χωριό Πετράλωνα της Χαλκιδικής, το 1960, έδωσε την αφορμή να ξεκινήσουν οι εργασίες εξερεύνησης. Η ανασκαφή έγινε από τον παλαιοανθρωπολόγο Αρη Πουλιανό το 1968 και την περίοδο 1974-1988. Το συνολικό μήκος των διαδρόμων του σπηλαίου φτάνουν τα 1.800 μέτρα, από τα οποία τα 700 είναι επισκέψιμα για το κοινό. Το σπήλαιο διαθέτει σταθερή θερμοκρασία 17-18 βαθμών Κελσίου όλο τον χρόνο και παρουσιάζει μια εντυπωσιακή ποικιλία σε σταλαγμίτες και σταλακτίτες που δημιουργούν ένα μοναδικό έργο τέχνης φτιαγμένο από την ίδια τη φύση. Τα ευρήματα στο εσωτερικό του μαρτυρούν πως το σπήλαιο, πιθανόν, εκτός από ανθρώπινο καταφύγιο, χρησίμευε και ως καταφύγιο ζώων. Τα οστά των θηλαστικών που έχουν εντοπιστεί προέρχονται από λιοντάρια, ρινόκερους, λύκους, βοοειδή, αίγαγρους, άλογα και ύαινες. Η έξοδός μας από το σπήλαιο συνοδεύεται με ραγδαία αλλαγή της ατμόσφαιρας. Μπαίνουμε σε κλίμα σχολικής εκδρομής, καθώς το τρενάκι που μας μεταφέρει προς το χωριό είναι γεμάτο με παιδιά του δημοτικού που απολαμβάνουν τη διαδρομή με συνθήματα και τραγούδια.
Η πόλη τ' ουρανού και το περιβόλι της Παναγιάς
Από το παραθαλάσσιο χωριό Νέα Ρόδα, που ιδρύθηκε από πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, περνάμε από το σημείο που έχει επισημανθεί ως Διώρυγα του Ξέρξη. Στα χρόνια των περσικών πολέμων ο Ξέρξης, για να αποφύγει να κάνει τον περίπλου του Αθω, είχε ανοίξει εκεί διώρυγα 1.800 μέτρων για να περάσουν τα καράβια του.
Με θέα την Αμμουλιανή, το μοναδικό κατοικημένο νησί της Χαλκιδικής, φτάνουμε στην Ουρανούπολη, μεγάλο τουριστικό θέρετρο και τόπος αναχώρησης των καϊκιών για το Περιβόλι της Παναγίας.
Το Αγιον Ορος, μια κιβωτός της Ορθοδοξίας, ως κέντρο μοναχισμού μετρά περισσότερα από χίλια χρόνια ζωής και συγκαταλέγεται στα Μνημεία Παγκόσμιας πολιτισμικής Κληρονομιάς της Unesco. Οι είκοσι μονές που υπάρχουν διάσπαρτες στη Χερσόνησο του Αθω μοιάζουν με μεσαιωνικές καστροπολιτείες και διαθέτουν πλήθος εγγράφων και ανεκτίμητων ιστορικών κειμηλίων και έργων τέχνης. Επιπλέον, χάρη στη μικρή ανθρώπινη παρέμβαση το Αγιον Ορος διαθέτει φυσικό περιβάλλον σπάνιας ομορφιάς.
Για τις γυναίκες που θέλουν να πάρουν μια γεύση από το Αγιον Ορος, υπάρχει η δυνατότητα να κάνουν τον περίπλου της Χερσονήσου με καραβάκι που πλέει σταθερά σε απόσταση 500 μέτρων από τις ακτές.
Δίπλα στο λιμανάκι της Ουρανούπολης για τα αγιορείτικα καΐκια δεσπόζει ο Πύργος του Προσφορίου. Χρονολογείται τουλάχιστον από το 1344, ενώ το 1379 είχε φιλοξενηθεί εκεί ο «δεσπότης» της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Παλαιολόγος.
Η σημερινή του μορφή οφείλεται σε αναστήλωση που ολοκληρώθηκε το 1862. Ο Πύργος εντυπωσιάζει με το ύψος και την ομορφιά του και σήμερα λειτουργεί ως βυζαντινό μουσείο.
Ο Παρθενώνας της Σιθωνίας
Πάνω από τη θάλασσα του Ν. Μαρμαρά, στις πλαγιές του όρους Ιταμος, και σε υψόμετρο περίπου 350 μ. βρίσκεται ένα από τα πιο όμορφα χωριά της χερσονήσου της Σιθωνίας για χάρη του οποίου ξεστρατίζουμε για λίγο από την Κεντρική Χαλκιδική. Ιχνη κατοίκησης της περιοχής μαρτυρούνται από την αρχαιότητα, ενώ στην περίοδο του Βυζαντίου λεγόταν Παρθένι ή Παρθενιώνας. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 το χωριό είχε ερημώσει, ώσπου κάποιοι αποφάσισαν να του δώσουν μια νέα ζωή. Σιγά σιγά τα πετρόκτιστα μακεδονίτικα αρχοντικά άρχισαν να αναστυλώνονται και σήμερα, κάτοικοι και παραθεριστές απολαμβάνουν τη θέα προς τις εκτάσεις του κτήματος Πόρτο Καρράς και τον Τορωναίο κόλπο. Οταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, εντυπωσιακό είναι το ηλιοβασίλεμα πίσω από τον Ολυμπο.
Περίφημοι αμπελώνες
Εκτός από τις ομορφιές του βουνού στα ορεινά ή στις παραλίες στα «πόδια» της, η Χαλκιδική προσφέρει και άλλου είδους... συγκινήσεις στους επισκέπτες της, ειδικά δε σε εκείνους που ενδιαφέρονται για το κρασί.
Αμπελώνες και μονάδες οινοποίησης, που συγκαταλέγονται στις σημαντικότερες της Ελλάδας, είναι ανοιχτές για το κοινό και υποδέχονται μεμονωμένα ή σε γκρουπ τους επισκέπτες που θέλουν να μάθουν από πρώτο χέρι τον τρόπο οινοποίησης ελληνικών και γαλλικών ποικιλιών, αλλά και ντόπιων, όπως της μαλαγουζιάς και του λημνιού. Η καλλιέργεια της πρώτης αναβίωσε στη Χαλκιδική και από εκεί επεκτάθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ το λημνιό, αρχαία ποικιλία από τη Λήμνο, καλλιεργήθηκε αρχικά στο Αγιον Ορος και αργότερα σε όλο τον νομό.
1 Οινοποιείο Λειβαδιώτη. Απλώνουμε δειλά το χέρι να χαϊδέψουμε τα δύο άλογα που βγάζουν από περιέργεια το κεφάλι τους πάνω από την περίφραξη στα κτήματα του οινοποιείου Λειβαδιώτη. Ενας διάδρομος, στεφανωμένος με κλήματα, ανάμεσα στα αμπέλια που απλώνονται γύρω μας, σε έκταση 110 στρεμμάτων, οδηγεί στον πετρόκτιστο ξενώνα. Είναι ανοικτός για τη φιλοξενία των επισκεπτών, που φτάνουν στο οινοποιείο για να ξεναγηθούν και να δοκιμάσουν τα κρασιά του Αθανάσιου Λειβαδιώτη. Το 1978 ξεκίνησε η φύτευση του αμπελώνα στη Μαραθούσα και το πρώτο κρασί από τις εγκαταστάσεις του οινοποιείου εμφιαλώθηκε το 2008.
Από το 2005 οι αμπελώνες του κτήματος διαθέτουν βιολογική πιστοποίηση. Ποικιλίες ασύρτικου και μαλαγουζιάς ή καμπερνέ και μερλό ωριμάζουν υπομονετικά σε βαρέλια, στα υπόγεια των εγκαταστάσεων, περιμένοντας την εμφιάλωσή τους, ώστε να φτάσουν στο τραπέζι μας. «Το να φτιάξεις κάτι σωστό είναι ένα άθροισμα λεπτομερειών μέχρι το τέλος», μας εξηγεί ο ιδιοκτήτης. «Αν και είμαστε σχετικά μικροί σε μέγεθος, οι εγκαταστάσεις μας, σε τεχνολογία, δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα, ακόμα και από τις μεγαλύτερες μονάδες της Ευρώπης», λέει και καταλήγει: «Το οινοποιείο μας είναι πάντα ανοιχτό για όλους. Από τον Οκτώβριο μέχρι τα Χριστούγεννα οι φωτιές στα καζάνια δεν σβήνουν. Μέρα και νύχτα, με όργανα, μεζέδες και, φυσικά, τσίπουρο και κρασί».
2 Οινοποιείο Κλαούντια Παπαγιάννη. Στη μεγάλη αίθουσα υποδοχής των επισκεπτών γύρω από αμπέλια και τις πλαγιές του Χολομώντα στην Αρναία η θέα είναι εξαιρετική. Ανάλογα με την εποχή του χρόνου τα χρώματα του δάσους είναι διαφορετικά. Ο χώρος όπου παλιώνουν τα κρασιά στο οινοποιείο της Κλαούντιας Παπαγιάννη θυμίζει κάτι ανάμεσα σε σπηλιά και γαλλικό κελάρι. Το ντεκόρ σε σχήμα γοτθικών τόξων σου δίνει την εντύπωση ότι βρίσκεσαι στο Μπορντό.
Ο οινολόγος Θωμάς Κοντοπός στέκεται με υπερηφάνεια μπροστά στις 10 ετικέτες που παράγει το κτήμα και μας αναλύει τη δουλειά που γίνεται. Οι πρώτοι αμπελώνες άρχισαν να φυτεύονται το 2004 και από το 2008 τα 200 στρέμματα του κτήματος στη Μαραθούσα διαθέτουν βιολογική πιστοποίηση. Η παραγωγή φτάνει τις 120.000 φιάλες ετησίως. Μας μιλά για τα δρύινα βαρέλια που χρησιμοποιούνται, τα οποία προέρχονται από 6 γαλλικά δάση και έχει διαπιστωθεί ότι το καθένα είναι κατάλληλο για διαφορετικό είδος κρασιού. Η επιχείρηση είναι προσανατολισμένη στις εξαγωγές και ο στόχος είναι οι 500.000 φιάλες στα πρώτα δέκα χρόνια λειτουργίας της.
Πάνω από τον χώρο της παραγωγής του κρασιού προβλέπεται η δημιουργία αιθουσών υποδοχής του κοινού και του «Πολυθεάματος». Εκεί οι επισκέπτες και τα σχολεία θα έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν τη διαδικασία της οινοποίησης, ενώ σε οθόνη θα προβάλλονται βίντεο με την ιστορία του κρασιού και της περιοχής.
3 Κτήμα Πόρτο Καρράς. Από τη βίλα Γαλήνη, που είναι και το σήμα στις ετικέτες του κρασιού, όταν δεν είναι κατειλημμένη από τη βασίλισσα του Μαρόκου και τη συνοδεία της, ο επισκέπτης του Πόρτο Καρράς θαυμάζει από ψηλά τη θάλασσα της Χαλκιδικής. Γύρω, στις πλαγιές του Μελίτωνα, στη Σιθωνία, εκτείνεται το μεγαλύτερο ελληνικό κτήμα με δάσος, ελιές, εσπεριδοειδή και κήπους σε έκταση 15.000 στρεμμάτων, από τα οποία στα 4.750 έχουν φυτευτεί αμπελώνες.
Ο πρώτος ιδιοκτήτης του κτήματος Γιάννης Καρράς στις αρχές του 1960 αποφάσισε να φτιάξει το καλύτερο ελληνικό κρασί. Σε μια εποχή όπου στην Ελλάδα κυριαρχούσε η οινοβιομηχανία εφάρμοσε την ιδέα ενός οινοποιείου που θα βγάζει κρασί από τα δικά του κτήματα. Δοκιμάστηκαν πειραματικά ποικιλίες που μέχρι τότε δεν είχαν φύγει από τον τόπο τους, όπως το ασύρτικο Σαντορίνης ή το αθήρι από τη Ρόδο και συγχρόνως φυτεύτηκαν για πρώτη φορά γαλλικές ποικιλίες όπως το συρά. Από το 1981 ο αμπελώνας του κτήματος είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα που ορίζει μια ολόκληρη ζώνη ονομασίας προέλευσης.
Η περιήγηση στο κτήμα ολοκληρώνεται με δοκιμή κρασιών στο κτίριο Μελισσάνθη, με φόντο τις φωτογραφίες των ηγετών της Ευρώπης ή του Σαλβαντόρ Νταλί στο κτήμα, ενώ μια μικρή βόλτα στα δύο κτίρια του ξενοδοχείου Πόρτο Καρράς είναι απαραίτητη. Είναι το μεγαλύτερο συγκρότημα των Βαλκανίων...
4 Τσάνταλης. Αν φτάναμε μια μέρα αργότερα θα μας συνόδευαν μέχρι το οινοποιείο και τον περίφημο αμπελώνα 1.000 στρεμμάτων, στο μετόχι της Χρωμίτσας στο Αγιον Ορος, για να θαυμάσουμε ένα από τα καμάρια της οινοποιίας Τσάνταλη. Είναι το πρώτο που μας λένε όταν φτάνουμε στις εγκαταστάσεις του Αγίου Παύλου Χαλκιδικής, καθώς την επομένη θα έφτανε ειδικά γι' αυτήν την επίσκεψη ένα γκρουπ Καναδών. Η ιστορία της οικογένειας Τσάνταλη σχετικά με το κρασί και τα αποστάγματα ξεκινά το 1890. Στυλοβάτης της υπήρξε ο Ευάγγελος Τσάνταλης και σήμερα η διαχείριση έχει περάσει στην τρίτη γενιά. Εκτός από τα προαναφερθέντα, ιδιόκτητα οινοποιεία της εταιρείας υπάρχουν και στη Μαρώνεια, στη Ραψάνη και στη Νάουσα.
Είναι η μεγαλύτερη ελληνική εξαγωγική εταιρεία κρασιού με εξαγωγές προς 55 χώρες. Οι Ρώσοι επισκέπτες του οινοποιείου ανέρχονται ετησίως σε 60 με 70 χιλιάδες. Το 2004 μια φιάλη κρασί δώρο στον Πούτιν, από τους αμπελώνες της Χρωμίτσας, από ποικιλία καμπερνέ και λημνιό, ενθουσίασε τον Ρώσο πρόεδρο, στη διάρκεια επίσκεψής του στο Αγιον Ορος. Δύο χρόνια αργότερα, το περίφημο αυτό κρασί με την ονομασία Κορμίλιτσα και ο Τσάνταλης έγινε ο αποκλειστικός προμηθευτής κρασιών του Κρεμλίνου! Η επιχείρηση εμφιαλώνει ετησίως 12 εκατομμύρια φιάλες κρασιού και αποσταγμάτων. Εντυπωσιακή για τον επισκέπτη είναι η περιήγηση στους αχανείς χώρους παραγωγής και εμφιάλωσης.
Αρναία η όμορφη
Η Αρναία είναι όμορφη. Με γραφικά πέτρινα σοκάκια και τον πλάτανο με το τρεχούμενο νερό στην κεντρική πλατεία της. Εχει ανακηρυχτεί από το υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέος οικισμός και ιστορικός τόπος και τα περισσότερα σπίτια της έχουν αναπαλαιωθεί και διατηρούν τα στοιχεία της παραδοσιακής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής. Σε δύο τέτοια σπίτια-κοσμήματα λειτουργούν το Λαογραφικό Μουσείο και το Μουσείο Υφαντικής Τέχνης. Το πρώτο στεγάζεται στο αρχοντικό Ιατρού. Χάρη στο πολύ όμορφο στήσιμο που έχει γίνει, ο επισκέπτης αποκτά εικόνα της καθημερινή ζωής, με τα σκεύη και τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι προηγούμενες γενιές. Στον πάνω όροφο βλέπουμε και το δωμάτιο που συγκεντρωνόταν η οικογένεια γύρω από το τζάκι, με έπιπλα, υφαντά και ρούχα εποχής.
Τα φημισμένα υφαντά της Αρναίας αναφέρονται ακόμα και από ξένους περιηγητές που πέρασαν από το χωριό στα τέλη του 18ου αι. Τα πολύχρωμα και καλλιγραφικά υφαντά, ως μουσειακά κομμάτια πλέον, φιλοξενούνται στο ωραία ανακαινισμένο αρχοντικό όπου επιπλέον εκτίθενται εργαλεία με τα οποία έπλεναν και επεξεργάζονταν το μαλλί, αλλά και χειρόγραφες συνταγές ουσιών για το βάψιμο των νημάτων.
Οι βόλτες στο χωριό μας φέρνουν στην εκκλησία του Αγίου Στεφάνου. Ο ιερέας μας μιλά για την έκπληξη που δοκίμασαν όλοι στην τελευταία αναγκαστική ανακαίνισή της, το 2005. Είχε προηγηθεί η ολοκληρωτική καταστροφή από πυρκαγιά του ναού που είχε φτιαχτεί το 1812. Αφού ξεκίνησαν οι εργασίες ανακατασκευής, οι εργάτες διαπίστωσαν ότι σε ορισμένα σημεία το δάπεδο ήταν κούφιο. Κάτω από την εκκλησία ανακαλύφτηκαν ερείπια από τρεις παλαιότερους ναούς: παλαιοχριστιανική βασιλική του 4ου αι. βυζαντινό εκκλησάκι του 10ου -11ου αιώνα και μεταβυζαντινός ναός του 16ου ? 17ου αι. Μετά την αναστήλωση της εκκλησίας στο δάπεδο έχουν τοποθετηθεί υαλοπίνακες που φανερώνουν στον επισκέπτη τα διαδοχικά ιστορικά στάδια του ιερού αυτού χώρου.
Λίγο αργότερα ένα αχνιστό πιάτο με μανιτάρια συνοδεύει το τσίπουρο που μας κερνούν σε παραδοσιακό καφενείο του χωριού. Οι ντόπιοι μας πληροφορούν για τη μεγάλη μελισσοκομική παράδοση της Αρναίας και για ένα είδος τσίπουρου που δεν είχαμε ξανακούσει, τη μουντοβίνα ή το τσίπουρο των μελισσοκόμων. Στο καφενείο συναντάμε και τον φιλόλογο ? θεολόγο Δ.Θ. Κύρου που ασχολείται με την ιστορία της Αρναίας, εκδίδει το ομώνυμο περιοδικό και είναι συγγραφέας σχετικών βιβλίων. Μας μιλά για το 1821 όταν οι Τούρκοι, για να συντρίψουν την επανάσταση, πυρπόλησαν την Αρναία, ανάμεσα σε άλλα χωριά της Χαλκιδικής. Οι κάτοικοι του χωριού στηρίζουν τη δουλειά του και του εμπιστεύονται οικογενειακά αρχεία που μαρτυρούν την ιστορία του τόπου.
Αντίθετα, στο πετρόκτιστο Δημαρχείο της Αρναίας μας μιλούν για τις σπουδαίες δυνατότητες του Δήμου Αριστοτέλη, στον οποίο ανήκει και η Αρναία, αναφορικά με τον τουρισμό. Το ορεινό τοπίο συνδυάζεται με τη θάλασσα, που απέχει από την Αρναία μόλις 30΄ (Στρατώνι). Για το 2012 14 παραλίες του δήμου, στην Ιερισσό, στην Ουρανούπολη, στον Αγιο Παύλο και αλλού, έλαβαν το διεθνές βραβείο της Γαλάζιας σημαίας. Εργα της σημερινής δημοτικής Αρχής, με επικεφαλής τον Χρ. Πάχτα, που αναβαθμίζουν το περιβάλλον και συμβάλλουν στην τουριστική υποδομή του δήμου έχουν ήδη προχωρήσει, με την ένταξή τους σε χρηματοδοτικά προγράμματα.
Διαμονή
«Hotel Marelia», (Πολύγυρος, 23710 25088). Παραδοσιακός ξενώνας 5 δωματίων σε αναπαλαιωμένο μακεδονίτικο αρχοντικό, με σπα και εστιατόριο - καφέ - μπαρ στο ισόγειο. Ζεστή, φιλική ατμόσφαιρα και εξαιρετικό γούστο σε όλα.
«Φιλοξενείο Μορφέας», (Πολύγυρος, 6974 681700). Παραδοσιακός πετρόκτιστος ξενώνας 4 δωματίων, στο κέντρο, κοντά στις Εξι Βρύσες.
«Οικία Αλεξάνδρου», (Αρναία, 23720 23210-11, 6944 641656, www.oikia-alexandrou.gr). 8 δωμάτια και 2 σουίτες σε δύο ανακαινισμένα κτίσματα-στολίδια, στο κέντρο της Αρναίας.
«Αρχοντικό Μήτσιου», (Αρναία, 2372022744, 2372022988, 2372022877). Παραδοσιακό κτίσμα σε κέντρο του οικισμού με πλούσιο πρωινό μπουφέ από τοπικά προϊόντα.
«Πράσινο χωριό», (Αρναία, 23720 22090, www.prasinohorio.gr). Συγκρότημα παραδοσιακών κατοικιών στην είσοδο του χωριού με ωραία θέα στο βουνό.
«Τα Κωνσταντάδικα», (Αρναία, 23720 23060, 6944 592833). Αναπαλαιωμένο αρχοντικό που σου δίνει την αίσθηση ότι μένεις στο σπίτι σου! Με εξαιρετικό πρωινό από τοπικά προϊόντα.
«Αννα», (Ιερισσός, 23770 24154). 5 πλήρως εξοπλισμένα νεόδμητα δωμάτια σε απόσταση 80 μέτρων από τη θάλασσα.
«Alexandros Palace Hotel & Suites», (Τρυπητή, Ουρανούπολη, 23770 31402, 23770 31424, www.alexandroshotel-halkidiki.com). Ξενοδοχείο 5 αστέρων στον παραθαλάσσιο οικισμό της Τρυπητής που ικανοποιεί κάθε απαίτηση.
«Eagles Palace Hotel & Spa», (Ουρανούπολη, 23770 31070, www.eaglespalace.gr). Πολυτελές ξενοδοχειακό συγκρότημα 165 δωματίων μπροστά στη θάλασσα
«Parthenon», (Παρθενώνας Σιθωνίας, 23750 72225, www.parthenonas-chalkidiki.com). 18 παραδοσιακά δωμάτια σε πετρόκτιστο ξενώνα με θέα τον Ν. Μαρμαρά και την Κασσάνδρα.
Φαγητό
«Hotel Marelia», (Πολύγυρος, 23710 25088). Στο ζεστό χώρο του ισογείου λειτουργεί όλη την ημέρα και το βράδυ καφέ - μπαρ και εστιατόριο με πρωινό, παραδοσιακές πίτες και γλυκά, επιλεγμένα ζεστά πιάτα ζυμαρικών και άλλα. Διαθέτει και ετικέτες θαυμάσιων τοπικών κρασιών.
«Αχαίνιο», (Πολύγυρος, 23710 23616). Παραδοσιακά πιάτα και κρεατικά.
«Ταβέρνα του Μανώλη», (Αρναία). Στην πλατεία του χωριού, θα σας περιποιηθούν με ωραία μεζεδάκια με βάση την τοπική κουζίνα.
«Οικία Αλεξάνδρου», (Αρναία, 23720 23210, 23720 23211, 6944641656). Σπιτικό φαγητό με τοπικές νοστιμιές και σπεσιαλιτέ τα ντολμαδάκια αβγολέμονο, στον ομώνυμο ξενώνα.
«Παρθενών», (Παρθενώνας Σιθωνίας, 23750 71349, www.pauls-taverna.gr). Παραδοσιακή ταβέρνα με ελληνική κουζίνα και εξαιρετικά ηλιοβασιλέματα στη θάλασσα του Ν. Μαρμαρά.
«Μουράγιο», (Ιερισσός, 23770 22660). Θαλασσινά και μεσογειακή κουζίνα.
«Το Κολάτσι», (Ιερισσός, 23770 22487). Ψαροταβέρνα με θέα τον κόλπο της Ιερισσού και ωραίους μεζέδες
«Κρητικός Gallery & Restaurants», (Ουρανούπολη, 23770 71222, www.okritikos.com). Εξαιρετικά πιάτα με θαλασσινά, ψάρια και όχι μόνο. Με σέρβις άψογο και εξαιρετικά ευγενικό προσωπικό.
«Ο Μιλτιάδης», (Αγιος Πρόδρομος, 23710 96079). Οπως και οι υπόλοιπες ταβέρνες του χωριού, ο Μιλτιάδης φτιάχνει νόστιμα σουβλάκια από ντόπια κρέατα.
Επίσης, δοκιμάστε την ταβέρνα-ψησταριά στην κεντρική πλατεία της Γαλάτιστας.
Κείμενο: Νίκος Κουφάκης
Φωτογραφίες: Εύη Φραγκολιά
PHGH