Νάουσα: Πόλη ηρωϊκή και μεθυστική

Η ματιά θαμπώνει από τους κεντημένους σταυρούς, τα ασημένια ρούπια και τα χαϊμαλιά στις στολές των γενίτσαρων. Πίσω από το κέρινο προσωπείο, τα παλικάρια της Νάουσας μπαίνουν στον χορό και συ, μαγεμένος απ' το τίναγμά τους, τους..
ακολουθείς γύρω από τους καταρράκτες της Αράπιτσας, σε μια αυθεντική αναβίωση της πολύτιμης τοπικής παράδοσης

Στα ανηφορικά σοκάκια της Νάουσας, στους πρόποδες του ανατολικού Βερμίου, γύρω απ' τα ορμητικά νερά της Αράπιτσας, γενίτσαροι και μπούλες, άντρες απάντρευτοι, αναβιώνουν ένα εκ των αρχαιότερων εθίμων της Αποκριάς. Δεν είναι μεταμφιεσμένοι, ούτε «ντύνονται». Σε τούτα εδώ τα μέρη, οι γενίτσαροι γίνονται!

Ενας ένας μαζεύονται απ' τα σπίτια τους και σαν μαγεμένοι υποτάσσονται στους λυπητερούς ήχους του ζουρνά. Σε δυάδες ή κύκλους χορεύουν, τηρώντας απαρέγκλιτα το αυστηρό πρωτόκολλο που απαιτεί συγκεκριμένη ενδυμασία και συγκεκριμένο δρομολόγιο, γύρω από αφρισμένους καταρράκτες. Κάπου στο βάθος ακούγεται η κινητήρια δύναμη του νερού, χάρη στην οποία η βιομηχανία εξελίχθηκε τόσο πολύ που κατέστησε τη μικρή πόλη της Μακεδονίας, γνωστή στα πέρατα του κόσμου.

Η αφθονία του υδάτινου στοιχείου ήταν (και είναι) καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη της Νάουσας. Χίλια δυο τινά ορίζονται απ' αυτήν. Στα κρύα νερά της Αράπιτσας Ναουσαίες με τα παιδιά τους θυσιάζονται για να γλιτώσουν απ' τα χέρια των αλλόθρησκων, στον μεγάλο χαλασμό του 1822. Απ' τις ίδιες πηγές «τρέφεται» και καρπίζει το περίφημο και «πολυταξιδεμένο» ξινόμαυρο κρασί.
Η αμφιθεατρικά χτισμένη πόλη -το «Μάντσεστερ των Βαλκανίων» κατά τον 19ο αι.-, γεννιέται πλάι σε αφρισμένα νερά, εκεί ανθεί, ζει και πίσω σ' αυτά σε προσκαλεί.

H πρώην νηματουργία Λόγγου-Τουρπάλη, νυν Πανεπιστημιακό τμήμα Διοίκησης - Τεχνολογίας, ένα από τα σημαντικότερα βιομηχανικά «μνημεία», στις παρυφές της πόλης.

Οι «3-5» πηγές ενός εκ των δημοφιλέστερων προορισμών του σήμερα, ονοματίζουν το διάσημο για τις υποδομές του δημοτικό χιονοδρομικό κέντρο 3-5 Πηγάδια. Στην πλευρά της Βέροιας, σε ισόποση απόσταση, το Σέλι, «ισορροπεί» τις εντυπώσεις, καθιστώντας το εν λόγω βουνό το μοναδικό με δύο χιονοδρομικά κέντρα. Κατά τα άλλα, εν αντιθέσει με τον μύθο που θέλει τον Μίδα (τον χρυσοφόρο βασιλιά) να είχε εδώ τους κήπους με τα 100φυλλα ρόδα του, σήμερα ξεπροβάλλουν δημοτικά πάρκα με τεχνητές λίμνες και το κατάφυτο άλσος του Αγίου Νικολάου, το οποίο θα ζήλευαν πολλές πόλεις. Και τα γεγονότα-ορόσημα δεν σταματούν εδώ...
Στον κάμπο της Ημαθίας, στη θέση Ισβόρια συναντιούνται δύο κορυφαίοι άνδρες της αρχαιότητας. Ο μεγαλύτερος των μεγάλων -ο Αλέξανδρος- διδάσκεται από τον κορυφαίο των φιλοσόφων -τον Αριστοτέλη- στο νυμφαίο της Μίεζας, ένα από τα πιο διάσημα αξιοθέατα της περιοχής. Η Σχολή του Αριστοτέλους με το συνορεύον πολιτιστικό κέντρο, συναγωνίζεται σε επισκεψιμότητα τους διάσπαρτους Μακεδονικούς τάφους, τα σπάνια αυτά δείγματα ελληνιστικής ταφικής αρχιτεκτονικής. Πόσα γεγονότα σημάδεψαν αυτόν τον τόπο; Πόσο επηρέασαν και πόσο συνεχίζουν να καθορίζουν το μέλλον της πόλης του «Οίνου και της Αμπέλου»;

Ο υδροτροχός στην είσοδο της Νάουσας. Πίσω της, ο Ναός του Αγ. Γεωργίου.

Προβιομηχανική αίγλη: Τα πρώτα εργοστάσια των Βαλκανίων
Η ίδρυση της Νάουσας τοποθετείται στα 1361, όταν ο Γαζή Εβρενός, ο Τούρκος στρατηλάτης που καταλαμβάνει όλη τη Μακεδονία, προτρέπει τους κατοίκους των γύρω χωριών να συνοικήσουν τη σημερινή πόλη. Ο νέος οικισμός τίθεται υπό την προστασία της βασιλομήτορος Βαλιδέ Σουλτάνας και οι κάτοικοι χαίρουν μιας ιδιότυπης ασυλίας: σταδιακά καλλιεργούν δημητριακά, αραβόσιτο, ασχολούνται με την κτηνοτροφία, καλλιεργούν το μετάξι και την άμπελο από την οποία παρασκευάζουν το ξακουστό ξινόμαυρο κρασί. Οι περίπου 40 μικρές βιοτεχνίες της εποχής αξιοποιούν τα προϊόντα τους και το εμπόριο επεκτείνεται από τη γηραιά Ηπειρο, μέχρι την Αίγυπτο, την Αφρική, την Ασία και την Κίνα.

Ο καλογυαλισμένος «πρόσωπος» του γενίτσαρου και της μπούλας κλέβει την παράσταση.

Ολα κυλούν ομαλά, έως τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε ο Αλή Πασάς καταλαμβάνει την πόλη. Το «ολοκαύτωμα», η ολοκληρωτική καταστροφή, έπεται λίγα χρόνια αργότερα. Η συμμετοχή των κατοίκων στην επανάσταση του ΄21 προκαλεί την οργή του σουλτάνου, ο οποίος την καίει συθέμελα τον Απρίλιο του 1822.
Η πληγωμένη Νάουσα σιγά σιγά αναρρώνει και, στα τέλη του 19ου αι., συντελείται η βιομηχανική «έκρηξη». Αρχικά αναπτύσσεται η οικοτεχνία, εν συνεχεία η υφαντουργία και το 1875 λειτουργεί η πρώτη οργανωμένη βιοτεχνία των Βαλκανίων? το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας Λόγγου-Κύρτση-Τουρπάλη. Ακολουθούν πολλές νηματουργίες -τόσο βάμβακος όσο και μαλλιού οι οποίες εξάγουν αρίστης ποιότητας υφαντά, σε τεράστιες ποσότητες. Ιδίας πορείας και «τύχης» και το κρασί (το 1879 συστήνεται η πρώτη οργανωμένη οινοποιία Μπουτάρη η οποία προχωρά σε προώθηση των προϊόντων της στο εξωτερικό).

Μπουλούκι εν χορώ με τους προσωπάδες του.

Από τα πιο φημισμένα εργοστάσια η ΕΡΙΑ και η Βέτλανς -και οι δύο με έτος ίδρυσης το 1907- οι οποίες κατασκευάζουν μάλλινο ύφασμα (το γνωστό χακί) για τις ανάγκες του στρατού- αρχικά του τουρκικού και αργότερα του ελληνικού. Η Βέτλανς καταστρέφεται το '49 και το νέο της εργοστάσιο λειτουργεί στα τέλη του '60, παράγοντας τις φημισμένες πια ναουσαίικες κουβέρτες. Σημαντική δράση σημειώνει και η αγγλική «Μίλαρς Κόμπανι», η οποία εγκαθίσταται στη Νάουσα το 1916, ξυλεύει τα δάση και στήνει εναέριο σιδηρόδρομο που κατεβάζει τεράστια αποθέματα ξυλείας από την περιοχή Λευκάδια.
Συνολικά, στις αρχές του 20ου αι., λειτουργούν 9 κλωστοϋφαντουργεία, ένα κεραμοποιείο που κατασκευάζει τούβλα, ένα επίσημο οινοποιείο, μεταξουργεία, υδρόμυλοι, κυλινδρόμυλοι κ.ά. Αν σκεφτούμε πως μόνον ένα εργοστάσιο απασχολούσε τρεις χιλιάδες εργάτες, αντιλαμβανόμαστε την τεράστια και εντυπωσιακή βιομηχανική ανάπτυξη.

Με τις πάλες στα χέρια και την Μπούλα ανάμεσά τους, οι γενίτσαροι σέρνουν τον χορό.

Η ανακοπή της ακμάζουσας πορείας ξεκινά μετά την απελευθέρωση, με την επιβολή δασμών στα προϊόντα που ταξιδεύουν στο εξωτερικό, ενώ σοβαρό πλήγμα σημειώνεται και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με την οικονομική ύφεση και τον διπλασιασμό των δανείων. Η λειτουργία των περισσότερων εργοστασίων σταδιακά σταματά και μετά το '90 κλείνει και η περιβόητη Βέτλανς.
Σήμερα, το μοναδικό εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας που λειτουργεί είναι του Βαρβαρέσου ενώ, κουβέρτες φτιάχνει -κατά παραγγελία- η εταιρεία Παπαφιλίππου.

Ο λαογράφος και συγγραφέας Τάκης Μπάιτσης συνέβαλε τα μέγιστα στην προστασία του εθίμου.

Παρ΄ όλα αυτά, τα ίχνη της παρελθούσης ακμής παραμένουν ορατά. H πρώην νηματουργία Λόγγου-Τουρπάλη στεγάζει το Πανεπιστημιακό τμήμα Διοίκησης-Τεχνολογίας, o σησαμόμυλος Μάκη, τον όμιλο Γενίτσαροι και Μπούλες και άλλα πολλά βιομηχανικά κτίρια, στέκουν ερειπωμένα και αδειανά. Ενεργή δραστηριότητα μέχρι τις μέρες μας, σημειώνει η οινοποιεία, με περίπου 20 επιχειρήσεις να «διαλαλούν» την ποιότητα της ναουσαίικης ποικιλίας, σε όλο τον κόσμο. Οσο για τα φουγάρα των παλιών βιομηχανιών; Ορθώνονται αγέρωχα ανάμεσα σε παραδοσιακά και νεόκτιστα κτήρια, υπενθυμίζοντας τις παλιές δόξες, οι οποίες, δυστυχώς, χάθηκαν ανεπιστρεπτί.
Γιανίτσαροι και μπούλες: Οι γαμπροί και οι νύφες της Νάουσας
Ήχοι διαπεραστικοί σπάζουν τον αέρα. Δίχως μικρόφωνα, δίχως ηχεία, το νταούλι και ο ζουρνάς αντιλαλούν στις γειτονιές, προλογίζουν. Κάπου τους παίρνει το μάτι σου. Μπουλούκια γενίτσαρων (γαμπροί) και λιγοστές μπούλες (νύφες) με λουλουδάτα φορέματα και κορδέλες στα μαλλιά. Περπατούν χορεύοντας με τα εντυπωσιακά χαϊμαλιά και τα κέρινα προσωπεία τους, ακολουθώντας την τελετουργία κατά γράμμα.

Η αποκριά στη Νάουσα διαφέρει κατά πολύ από τα αντίστοιχα δρώμενα της υπόλοιπης Ελλάδας ενώ, σύμφωνα με τον λαογράφο Τάκη Μπάιτση «πρόκειται για το συγκλονιστικότερο έθιμο της πόλης και ίσως ένα από τα πιο σημαντικά της χώρας». Η διαφορά είναι απλή: ενώ τελείται στις αποκριές, δεν σατιρίζει και έχει ένα αυστηρό πρωτόκολλο που αφορά στην ενδυμασία και το δρομολόγιο (κάνει το γύρο της Νάουσας όπως ένας επιτάφιος το γύρο της ενορίας), το οποίο δεν αλλάζει, παρά την επέκταση της πόλης.
Για τέσσερις μέρες τους παρακολουθείς να χορεύουν ακούραστοι, από το πρωί ως το βράδυ. Απ' το «μάσιμο» κιόλας, γίνεσαι μέρος μιας καλά σωζόμενης ιεροτελεστίας: «Οι παλιοί ντύνουν τους νέους. Τους συμβουλεύουν πώς να σταθούν και να φερθούν. Μόλις ετοιμαστεί ο γενίτσαρος, χαιρετάει τους σπιτικούς του, πηδά στα δυο του πόδια και μετά τον μαζώνει ο ζουρνάς. Μόλις βγει στην εξώπορτα, κάνει τρείς φορές το σταυρό του, παίρνει χέρι αυτούς που ήρθαν να τον πάρουν, λέει καλή λευτεριά, και κινούν όλοι να μαζεύονται, όπως γινόταν στο παιδομάζωμα», διηγείται ο κος. Μπάιτσης (εννοώντας το παιδομάζωμα που επιχειρήθηκε το 1705 για πρώτη φορά στη μέχρι τότε προνομιούχο Νάουσα και για τελευταία στην οθωμανική αυτοκρατορία).

Η συνέχεια τους βρίσκει όλους μαζί να πηγαίνουν στο κονάκι, -το σημερινό δημαρχείο-, να «προσκυνήσουν». Η μπούλα, (άντρας που υποδύεται το ρόλο της γυναίκας, όπως στις αρχαίες τραγωδίες) κάνει τεμενά, «μέχρι κάτω!». Αφού δοθεί η άδεια, χορεύουν με μαντήλια τη ροΐδοπούλα, μια πατινάδα κολακευτική για τους Τούρκους και μετά το θούριο του Ρήγα σε μια εκτέλεση τοπική, όπου χορεύουν οι πάντες. Ο χορός στήνεται σε συγκεκριμένα τριόδια (εκεί που ανταμώνουν τρείς δρόμοι) και ενώ σ' όλη την πορεία χορεύουν πατινάδες (πατώ και άδω= χορεύω και τραγουδώ ) στις στάσεις, τελούνται χοροί κυκλικοί, ατομικοί ή ομαδικοί.
Ενα από τα βασικότερα εξαρτήματα της στολής είναι οι «προσωπάδες» ή ο «πρόσωπος», τα οποία παραπέμπουν στην αρχαιότητα, στις διονυσιακές λατρείες και τα ανθεστήρια. Το αμιγώς ανδροκρατούμενο έθιμο λίγο διαφέρει από μια τελετή μύησης, στην οποία το ζητούμενο είναι η φρεσκάδα, η ζωντάνια, η δύναμη. Οι νέοι είναι αυτοί που λαμβάνουν μέρος. Γενίτσαροι και μπούλες γίνονται μόνον οι άγαμοι.

«Μόλις χορέψει ο καθένας στη γειτονιά του -κάθε μαχαλάς έχει το δικό του τραγούδι-, το βράδυ φθάνουν σε μια συνοικία, τώρα στα Αλώνια, παλιότερα στα Καμένα και, βγαίνουν οι προσωπάδες. Εκεί, πρέπει να βάλουν και πολίτες να χορέψουν. Μέχρι που ο γενίτσαρος έχει πρόσωπο δεν βάζει πολίτη να χορέψει. Μετά χορεύουν τα ήδη παλικάρια και μετά τα ντυμένα, τα μικρά. Θυμίζει το χορό της αρχαίας Σπάρτης», εξηγεί.
Η πειθαρχημένη συγκρότηση και η αυστηρή τήρηση των κανόνων παραπέμπει σε πραγματική τελετουργία, με ρίζες βαθιές, που χάνονται στα βάθη των αιώνων.

«Το '22 ήταν ο Χαλασμός, το '23 «έγιναν» 7 άτομα. Το '41 ήρθε η κατοχή και το έθιμο σταμάτησε. Το '54 ξεκίνησε ξανά. Eγιναν γενίτσαροι 7 άτομα και δύο μικρά», θυμάται. Σήμερα στο δρώμενο οι συμμετοχές σημειώνουν ρεκόρ, καθώς λαμβάνουν μέρος 4-5 μπουλούκια. Το βράδυ της Καθαράς Δευτέρας θα μαζευτούν, θα χτυπήσουν τις πάλες (τα μακριά, πλατιά κυρτά σπαθιά) κατά γης, θα συγχωρεθούν και θα ευχαριστήσουν τους ζουρνατζήδες. Θα τους ξανασυναντήσεις την Κυριακή της Ορθοδοξίας στο Σπήλαιο, χωρίς τους προσωπάδες, να γλεντούν με τις οικογένειές, με τα νηστίσιμα, τα κεράσματα, τις ρακές, τα κρασιά, τα γλυκά και τις σπηλιόπιτες.
Οσο για την περιβόητη περιβολή; Παλιά την έφτιαχνε ο καθένας μόνος του. «Οποιος ήθελε να γίνει γενίτσαρος μάζευε τα ρούχα του από τα Χριστούγεννα», μας λέει. «Τις τελευταίες 10ετίες με τα εργαστήρια, έκαναν καινούργια, σωστότερα ρούχα. Δεν φορούσαν φθαρμένες φουστανέλες, Οι παλιές που χρησιμοποιούσαμε στα χρόνια μας ήταν γαμπριάτικες, των προπαππούδων μας. Σκεφτείτε ότι ο τελευταίος φουστανελοφόρος στη Νάουσα ήταν τη δεκαετία του '20! Βεβαίως βλέπουμε και παλιά κομμάτια επάνω τους, χαϊμαλιά, σταυρούς εκατονταετίας», συνεχίζει.

Γέφυρα στη γειτονιά Μπατάνια.

Το θαυμαστό έθιμο τελείται την πρώτη Κυριακή της αποκριάς και την επόμενη Δευτέρα, όπου περιφέρονται από σπίτι σε σπίτι γλεντώντας, από το πρωί μέχρι τις 9.30 το βράδυ. «Τη δεύτερη Κυριακή επαναλαμβάνεται, την καθαρά Δευτέρα όμως, δεν πάνε από σπίτι σε σπίτι, πάνε το δρομολόγιο, χωρίς τους προσωπάδες για να τους δούνε ποιοι είναι, να προβληθούν στα πεθερικά, στις καλές τους... Η ταν δρώμενα του λαού για να ταυτοποιηθούν. Οι πλούσιοι δεν «γίνονταν», δεν είχαν ανάγκη, ήταν καθιερωμένοι με τα ονόματά τους, τους παράδες τους», καταλήγει. Κι αν αναρωτιέσαι πώς μπορεί κανείς να γίνει γενίτσαρος ή μπούλα, παίρνεις απάντηση: «Να ξέρει γιατί γίνεται, να είναι μυημένος στο έθιμο και κατά δεύτερο, να ξέρει το χορό», και προλαβαίνει: «Μπορώ εγώ να γίνω αναστενάρης;».
Πολεμική αμφίεση

Παραδοσιακά σπίτια στα Αλώνια.

Στα ενδότερα του εργαστήριου παραδοσιακών στολών «Κονάκι» μυούμαστε στα μυστικά της στολής των γενίτσαρων. Η οικογένεια Καρύδα, εδώ και 12 χρόνια επιμελείται τη φορεσιά των «παλικαριών», την οποία φτιάχνουν οι ίδιοι οι χορευτές, με δικά τους έξοδα. Από τα Χριστούγεννα μέχρι τις απόκριες ασχολούνται αποκλειστικά με το έθιμο αφού, όπως λένε, για να ολοκληρωθεί μια στολή χρειάζεται πάνω από ένας μήνας. Βασικότερο εξάρτημα ο πρόσωπος, φτιάχνεται από κερί μέλισσας και σκληρό καραβόπανο ώστε να είναι μαλακός, δροσερός και όσο ζεσταίνεται να παίρνει τη μορφή του εκάστοτε προσώπου. Ακολουθεί το ράψιμο της ταράμπουλας (το 4μ. κεφαλόδεμα που δένεται περίτεχνα στο κεφάλι κάθε χορευτή), τα μάλλινα μανικάκια, η κοντέλα (φαρδυμάνικα πουκάμισο), το πισλί (γιλέκο με μανίκια) μέχρι που φτάνουμε στο γιλέκο με τα ασημικά. Το πιο ακριβό κομμάτι της περιβολής ζυγίζει γύρω στα 7 κιλά, και πάνω του ράβονται ασημένια και επάργυρα κέρματα, σταυροί, μπαρουτοθήκες, στρόγγυλα φυλαχτά κ.α. (αντίγραφα απ' τα Γιάννενα ή αντίκες από όλα τα μέρη της μεσογείου!). Τέλος, η φουστανέλα με τα 400 λαγκιόλια (πιέτες), μαζί με τα υπόλοιπα αξεσουάρ ? τις μπέτσφες, τις βουδέτες, τα σελιάχια, τα μαφέσια, και τα τσαρούχια- ολοκληρώνουν τη βαριά, άβολη και παντός καιρού στολή των «ανταρτών» της αποκριάς. Πληροφορίες: konaki.gr Συνεχιστές της παράδοσης

Το λευκοντυμένο Δημοτικό Πάρκο.

Η ανάγκη ανάδειξης και προστασίας του παραδοσιακού δρώμενου οδήγησε το 1971 στη δημιουργία του ομίλου «Γενίτσαροι και Μπούλες». Μετά από 40 χρόνια πορείας, οι μαθητές του, από 15 ξεπέρασαν τους 300 και πλέον σχηματίζουν δύο μπουλούκια! Ως όμιλος, έλαβε μέρος σε δεκάδες διεθνή φεστιβάλ και απέσπασε βραβεία για την αυθεντι-κότητα των στολών του, κάνοντας το ναουσαίικο έθιμο παγκοσμίως γνωστό. Έχει εκδώσει τρία βιβλία και από το 2000 «ζει» στο δικό του αρχοντικό, το ανακατασκευασμένο πρώην σησαμοτριβείο «Μάκη», δίπλα στα νερά της Αράπιτσας. Ο ένας εκ των ιδρυτών του, ο Τάκης Μπάΐτσης και ο σημερινός πρόεδρος, Γιώργος Ζαχαριάδης, (μαζί με τα εκατοντάδες μέλη) πασχίζουν να διατηρήσουν αλώβητο το έθιμο που χαρακτηρίζει την πόλη της Νάουσας. Το προστατεύουν, το προβάλουν και το μεταλαμπαδεύουν από γενιά σε γενιά. Πληροφορίες στο: www.genitsari-boules.com Οι ζουρνατζήδες
Οι οργανοπαίχτες που συνοδεύουν το μπουλούκι παίζουν μόνο ζουρνά και τύμπανο, τη λεγόμενη «ζυγιά». Παλαιότερα τους πλήρωνε και τους φιλοξενούσε ο αρχηγός του μπουλουκιού. Μετά την απελευθέρωση όμως, τα έξοδα τα καλύπτει ο δήμος. Η φήμη των λαϊκών καλλιτεχνών πολλές φορές ξεπέρασε τα σύνορα της Νάουσας. Μάλιστα ένας κορυφαίος, ο Βαγγέλης Ψαθάς, ανακηρύχτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του τμήματος Μουσικής, Τέχνης και Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Ο χώρος Θυσίας των Στουμπάνων.

Το πρόγραμμα της αποκριάς
Το εναρκτήριο λάκτισμα δίνεται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στην Πλατεία Καρατάσου, με γλέντι και παραδοσιακούς χορούς. Την Κυριακή 19/2 ξεκινάει το έθιμο Γενίτσαροι και Μπούλες, επαναλαμβάνεται την επόμενη Κυριακή (26/2) και την Καθαρά Δευτέρα ενώ, στο μεσοδιάστημα, παρεμβάλλεται πληθώρα θεατρικών παραστάσεων, μουσικοχορευτικών δρώμενων, γιορτών και πατινάδων. Σημειώστε την ημερομηνία 4/3 οπότε αναβιώνει το έθιμο της Κυριακής της Ορθοδοξίας,στην περιοχή Σπήλαιο, με τη συμμετοχή όλων των μπουλουκιών, ναουσαίικο κρασί, πίτες και σιροπιαστά γλυκά.

Η κεντρική πλατεία Καρατάσου.

Οι σύγχρονες σειρήνες της πόλης
Το χιόνι σκεπάζει τα βήματα και απελευθερωμένοι από σηματοδοτημένα δρομολόγια, περπατάμε στα λιθόστρωτα δρομάκια για ώρες... Στην είσοδο της πόλης, το δημοτικό πάρκο ή «κιόσκι» όπως συνηθίζεται να λέγεται, ξεχωρίζει για την τεχνητή του λίμνη, μα ακόμα περισσότερο για την άπλετη θέα στον εύφορο κάμπο της Ημαθίας. Από εδώ ξεκινούν κι οι πεζόδρομοι που ανηφορίζουν τις όχθες της Αράπιτσας και καταλήγουν στον μνημείο θυσίας των γυναικών. Για αυτούς που έλκονται από το υδάτινο στοιχείο, τα σημεία που σχηματίζονται μικροί καταρράκτες, είναι τρία: στους Στουμπάνους, τη γέφυρα Παπαγιάννη και στις παρυφές της πόλης.

Το άλσος του Αγίου Νικολάου.

Καθ' όλη τη διαδρομή, η αρχιτεκτονική κληρονομιά σηματοδοτεί το πλούσιο πολιτισμικό παρελθόν. Αστικά και βιομηχανικά κτίσματα, παραδοσιακοί μύλοι, σησαμοτριβεία, διάσπαρτα πρώην δημόσια κτήρια που συνεχίζουν να λειτουργούν ως σχολεία... Οι «παλιές» γειτονιές, τα σπίτια της παλιάς πόλης, εντοπίζονται μαζικά στα Αλώνια, με τον ιστορικό πλάτανο (πίσω απ' το Δημαρχείο και τον Πύργο του Ρολογιού), στη γειτονιά Πουλιάνα (λίγο βορειότερα) και στα Μπατάνια, στην αντίπερα όχθη του ποταμού.
Σε απόσταση 4χλμ. από την πόλη, ανεβαίνοντας προς το Βέρμιο, οι ταμπέλες «δείχνουν» το Άλσος του Αγίου Νικολάου. Το αιωνόβιο πλατανόδασος, σήμα κατατεθέν της Νάουσας, αποτελεί έναν μεγαλοπρεπή χώρο αναψυχής, με πολλαπλές υποδομές (ξενοδοχεία, εστιατόρια που σερβίρουν πέστροφες, σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις) πόλο έλξης ντόπιων και επισκεπτών.

Στον ιστορικό πλάτανο στα Αλώνια.

Αν πάλι, επιθυμούμε να γνωρίσουμε την ιστορία του τόπου, κατευθυνόμαστε στο Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο, οπού μέσω αναπαραστάσεων και εκθεμάτων της περιόδου του Μακεδονικού Αγώνα ξεναγούμαστε στο παρελθόν. Στο Μουσείο Οίνου και Αμπέλου μυούμαστε στην ιστορία της οινικής παράδοσης που καλά κρατεί από τον 17ο κιόλας αιώνα. Το εν λόγω κτήριο μάλιστα, αποτελεί από μόνο του «έκθεμα» καθώς πρόκειται για το πρώτο οργανωμένο οινοποιείο του Γιάννη Μπουτάρη (1908). Στο τέλος του έτους, προβλέπεται να λειτουργήσει το νέο μουσείο βιομηχανικής κληρονομιάς, το οποίο θα περιλαμβάνει εκθεσιακό, συνεδριακό κέντρο, αίθουσα προβολών κ.α. και θα συμπληρώνει το πάζλ της Ναουσαίικης ιστορικής συνέχειας. Οι λάτρεις των πολιτιστικών δρώμενων, κάντε μια υποσημείωση για το Λύκειο Ελληνίδων, το αξιόλογο γυναικείο σωματείο με τη σημαντική δράση και την πολύχρονη προσφορά.
Χιονοδρομικός παράδεισος

3. Το 25μ. ρολόι στην πλατεία Δημαρχείου.

Αν ονειρεύεστε άλματα σε μεγάλες πίστες και φρέσκο, απάτητο χιόνι, ακολουθήστε τον πάντοτε ανοιχτό δρόμο, 17χλμ. μακριά από την πόλη της Νάουσας. Στην «αγκαλιά» της δυτικής πλαγιάς του Βερμίου όρους, ξεπροβάλλει ένα από τα πιο γνωστά χιονοδρομικά της Ελλάδας. Στα 3-5 Πηγάδια το σύστημα τεχνητής χιόνωσης και οι χαραγμένες πίστες όλων των βαθμών δυσκολίας, αποτελούν έναν αναμφισβήτητο πόλο έλξης. Οι σύγχρονες εγκαταστάσεις (chalet, εστιατόρια, cafe, lift και snow bar) σε συνδυασμό με τις δυνατότητες ορειβασίας, πεζοπορίας, ποδηλασίας, αιωροπτερισμού και αλεξίπτωτου πλαγιάς, το κάνουν θελκτικό για παντός είδους ερασιτέχνες και επαγγελματίες αθλητές.
Στην αντίθετη κατεύθυνση, «σφηνωμένο» στις νοτιοδυτικές κορυφές του Βερμίου και εύκολα προσβάσιμο μέσω της Εγνατίας οδού -αλλά και των επαρχιακών δρόμων Βέροιας και Νάουσας-, το Χιονοδρομικό Κέντρο Σέλι. Με χρονολογία λειτουργίας το 1934, την πρώτη χρονιά διεξαγωγής των πανελληνίων αγώνων, θεωρείται πρωτεργάτης της αθλητικής χιονοδρομίας. Επίδοξοι σκιέρ και φίλοι του trekking καλούνται να γνωρίσουν από κοντά τις υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις. Η ποικιλία πιστών είναι γεγονός (προστέθηκε και ανεξάρτητη πίστα ελκήθρων), όπως και η ύπαρξη πολλαπλών ορειβατικών διαδρομών, που λόγω ηλιοφάνειας και μειωμένης υγρασίας, «απολαμβάνονται» σε ιδανικές συνθήκες. Στα «συν» οι άρτιες υποδομές για τη παραμονή τροχόσπιτων εντός χιονοδρομικού. Ενημερωθείτε στα: www.3-5pigadia.gr, www.seli-ski.gr

Eνας απ' τους καταρράκτες της Αράπιτσας στην είσοδο της πόλης.

Εγκαταστάσεις Σέλι Ημαθίας τηλ.: 23310 49226, fax: 23310 49021, info@seli-ski.gr Γραφεία Μητροπόλεως 20A Βέροια, 59100, τηλ. & fax: 23310 26237, www.seli-ski.gr
Το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Σελίου είναι το πρώτο οργανωμένο χιονοδρομικό κέντρο της xώρας! Λειτουργεί από το 1934, χρονιά που οργανώθηκαν οι πρώτοι πανελλήνιοι αγώνες χιονοδρομίας. Το 1955 τοποθετήθηκε ο πρώτος αναβατήρας της χώρας (εναέρια καρέκλα μήκους 750 μ.) που έφτανε σε υψόμετρο 1.600 μ., ενώ το έτος 1968 επεκτάθηκε κατά 500 μ. φτάνοντας σε υψόμετρο 1.730 μ. Δίκαια θεωρείται το πρώτο κύτταρο της αθλητικής και τουριστικής χιονοδρομίας. Το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Σελίου διαθέτει μεγάλη ποικιλία από πίστες καταβάσεων με διάφορα επίπεδα δυσκολίας ώστε να ικανοποιηθεί ο κάθε χιονοδρόμος. Επίσης, είναι διαθέσιμες δύο πίστες Δρόμων αντοχής (LANG - LAUF) ενώ υπάρχουν αρκετές και πολύ ενδιαφέρουσες διαδρομές για σκι - snowboard εκτός πίστας! Πρωταρχικό μέλημα των ανθρώπων του Ε.Χ.Κ. Σελίου είναι η αδιαπραγμάτευτη πληρότητα στα ζητήματα ασφαλείας των επισκεπτών χιονοδρόμων και μη! Για τον λόγο αυτό έχει ανασυσταθεί η ομάδα ασφάλειας και διάσωσης του χιονοδρομικού, η οποία βρίσκεται σε πλήρη ετοιμότητα καθ΄ όλη τη διάρκεια που έστω και μία πίστα ενηλίκων του Κέντρου λειτουργεί. Tο Σέλι αποτελεί ένα ασύγκριτο θέρετρο ορεινής αναψυχής, διεκδικεί με αξιώσεις την αναφορά του στα κέντρα του πανελλήνιου τουρισμού, συνδυάζοντας την εκσυγχρονισμένη πολιτεία με τις ιδανικές χιονοδρομικές αναζητήσεις. Το Σέλι επαληθεύει τις επιλογές των προγόνων, που επέλεξαν τούτη τη γη ως φάτνη των παιδιών και των οραμάτων τους!

Το περίφημο κρασί Ναούσης
Κρασί ωσάν της Νάουσας το φέρνουν στο μαντήλι» έλεγαν οι παλιότεροι...Το «μαύρο» κρασί Ναούσης, το σημερινό ξινόμαυρο, δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο. Αυτό καλλιεργούν, παράγουν, εμπορεύονται και αυτήν την ποικιλία διαφυλάττουν τα περίπου 20 οινοποιεία της περιοχής. Η αυστηρά τοπική οινική παράδοση έχει τις ρίζες της στη μυθολογία. Μάλιστα, λέγεται πως η Σεμέλη, η μητέρα του Διονύσου, έζησε στις πλαγιές του Βερμίου και εκεί γεννήθηκε και ο συνοδός του, ο χορευτής Σειληνός. Τα πρώτα στοιχεία για την ιστορία της αμπελοκαλλιέργειας ανάγονται στο 1700μ.Χ. ενώ, οι πολλαπλές εξαγωγές αφήνουν στους ξένους την καλύτερη «επίγευση»: «το κρασί της Νάουσας είναι από τα καλύτερα της Μακεδονίας» αναφέρει το 1826 ο περιηγητής Πουκεβίλ.

Παιχνίδια στο χιόνι στο χιονοδρομικό κέντρο Σέλι.

Το ξινόμαυρο ωριμάζει σε δρύινα βαρέλια -παλιά στη Νάουσα υπήρχαν πέντε οικογένειες βαρελοποιών- και μετά την παλαίωσή του γίνεται στυφό, μπρούσκο, τανικό κρασί, δυναμικό σαν το νεμπιόλο ή το πινό νουάρ, με σκούρο, διαυγές χρώμα, που «θέλει την καράφα του πριν το πιείς», εξηγεί ο Γιάννης Δαλαμάρας, οινοποιός και συνεχιστής της οικογενειακής παράδοσης. Θυμάται πως οι Ναουσαίοι, καμένοι από την φυλλοξήρα το '28 στράφηκαν στην δεντροκαλλιέργεια (ροδάκινα, μήλα, αχλάδια κλπ.) αφήνοντας λίγους και καλούς να συνεχίσουν τη φροντίδα της αμπέλου. «Κάνουμε έναν αγώνα. Κρατάμε την αυθεντικότητα του κρασιού, το terroir, που εκφράζει το μικροκλίμα, τον τόπο, το έδαφος, την ποικιλία και τον παραγωγό», καταλήγει. Στο οινοποιείο Δαλαμάρα οι οινογευσίες, τα γεύματα, οι ιστορίες γύρω απ' το τζάκι, «ζωντανεύουν» με τον καλύτερο τρόπο την πιο αρωματική και μεθυστική παράδοση του τόπου. Αλλωστε, η Ονομασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας Νάουσα πιστοποιεί την αυθεντικότητα μιας μοναδικής ποικιλίας.
Γεώργιος Φουντούλης: Η χρυσή συμφωνία και το μέλλον του ξινόμαυρου

Ο Γεώργιος Φουντούλης, πρόεδρος του Αγροτικού Αμπελουργικού Οινοποιητικού Συνεταιρισμού ΒΑΕΝΙ Νάουσα μιλά για τους στόχους της πετυχημένης εταιρείας: «Ο Α.Α.Ο.Σ. ΒΑΕΝΙ ΝΑΟΥΣΑ, από την πρώτη ημέρα της ίδρυσής του, έχει ως στόχο να απορροφά και να επεξεργάζεται την ευγενή ποικιλία σταφυλιού " ΞΙΝΟΜΑΥΡΟ" ενισχύοντας το εισόδημα των αμπελουργών της Νάουσας και της ευρύτερης περιοχής. Επιπρόσθετα, τα τελευταία 10 περίπου χρόνια, έχει δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην οικοδόμηση του BRAND NAME της εταιρείας μέσω των ποιοτικών της προϊόντων, γεγονός που συνετέλεσε καθοριστικά στην επίτευξη της συμφωνίας με την Κίνα» μας λέει, εννοώντας τη «χρυσή συμφωνία» με κινέζικο κολοσσό για εξαγωγή 300 κοντέινερ κρασιών ετησίως.
«Είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον και αυτό μας το έχει δείξει η μέχρι τώρα πορεία μας. Έχουμε περάσει δύσκολες στιγμές στο παρελθόν αλλά παρ' όλα αυτά καταφέρνουμε να επιβιώνουμε παρά τις αρνητικές οικονομικές συγκυρίες. Με εξωστρέφεια και επιχειρηματικό πνεύμα, ελπίζουμε πάντα για το καλύτερο. Η σημερινή μας προτεραιότητά, λόγω και της οικονομικής κατάστασης που προαναφέραμε, είναι η διατήρηση και ενίσχυση των στρατηγικών συνεργασιών που έχουμε στη διεθνή αγορά. Πρέπει να εξασφαλίσουμε την ρευστότητα της επιχείρησης, ώστε να καλύπτουμε τις ανάγκες μας και να μπορούμε να προωθούμε την αναπτυξιακή μας στρατηγική». Όμως, ποια τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μικρές κοινωνίες όπως η Νάουσα. Πώς επιβιώνουν οι οινοποιητικοί συνεταιρισμοί; «Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Νάουσα σήμερα, είναι σαφώς η ανεργία, προϊόν της "αποβιομηχάνισης". Αυτό όμως που ενισχύει την κακή οικονομική κατάσταση της πόλης είναι η έλλειψη πολιτικής βούλησης, για τη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της περιοχής και την ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα, στοιχεία που θα μας έδιναν σταδιακά μια διέξοδο. Όσο για τους συνεταιρισμούς, θα επιβιώσουν σαφώς μέσα από μια αναπτυξιακή στρατηγική και από το νοικοκύρεμα των οικονομικών τους». Και συνεχίζει: «Το Ελληνικό κρασί μπορεί να κατακτήσει την θέση που του αρμόζει στη διεθνή αγορά, εφόσον εμείς οι ίδιοι το πιστέψουμε. Τα υψηλά στάνταρ καλλιεργητικής γνώσης, η ποιότητα και η σωστή πολιτική προώθησής του, είναι τα σημαντικότερα όπλα μας για την επίτευξη αυτού του στόχου».

Πώς όμως μπορεί να προωθηθεί η τοπική οικονομία και η ανάπτυξη της περιοχής; «Το σημαντικότερο προσόν του τόπου μας θεωρώ πως είναι ο φυσικός του πλούτος, η εκμετάλλευση του οποίου θα απέφερε πολλαπλά οφέλη για την Νάουσα. Το βουνό μας, τα Χιονοδρομικά μας κέντρα, το νερό, η ιστορία μας και γενικά τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, θα μπορούσαν να αποτελέσουν πόλο έλξης για χιλιάδες τουρίστες, οι οποίοι θα έκαναν γνωστή τη Νάουσα ως μαγευτικό τουριστικό προορισμό. Η αγροτική μας παραγωγή και οι πολλές μεταποιητικές επιχειρήσεις που διαθέτει η περιοχή, μπορούν σίγουρα να προσδώσουν μια οικονομική δυναμική. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως τα μεταποιητικά προϊόντα που παράγουμε ( κομπόστα, τοματοπολτός, παραδοσιακά γλυκά κτλ. ) έχουν κάνει το γύρο του κόσμου, προσφέρουν πόρους τόσο στην πόλη όσο και στις οικογένειες που εξασφαλίζουν τα απαραίτητα εισοδήματα».
Fast Info
Μαθήματα ετυμολογίας

Μια ολοκληρωμένη χειμερινή εμπειρία περιμένει τους λάτρεις του χιονιού στα 3-5 Πηγάδια.

Για την προέλευση της ονομασίας της Νάουσας υπάρχουν δύο εκδοχές: α) εκ του ρήματος νάω= ρέω, ( σημ. Νάουσα η ρέουσα) και β) από την λέξη Αγοστός (καλείται έτσι από τους Τούρκους προς τιμήν της Νέας Αυγούστας ?της Κωνσταντινούπολης- καθώς συστήθηκε προς τιμήν της Βαλιδέ σουλτάνας). Επιπλέον, προσφωνείται και «Νιάουστα», στα χρόνια του μακεδονικού αγώνα. «Μάνα» της Νάουσας η Αράπιτσα, το ποτάμι που τη διατρέχει. Στις όχθες της βρέθηκε η προτομή του θεού Όλγανου, γιού του μυθικού Βέρη, του βασιλιά και ιδρυτού της Βέροιας. Τα μαύρα της νερά ?από τα βρύα και τα μούσκλια- παραπέμπουν στο «αράπισσα». Πόλη ηρώων
Για την συνεισφορά της στην ανεξαρτησία από τον Τουρκικό ζυγό ?η επανάσταση της Νάουσας σήμαινε απώλεια χρόνου και δυνάμεων για τους Τούρκους- είναι η μόνη πόλη που φέρει τον τίτλο «Ηρωική» με Βασιλικό διάταγμα, από το 1955. Σημειωτέον, στη θέση Στουμπάνοι, δίπλα στα τρεχούμενα νερά της Αράπιτσας, το μνημείο θυσίας των γυναικών υπενθυμίζει τον ένδοξο και ηρωικό τους θάνατο, στις 22 Απριλίου 1822.

Αρχαία μνημεία
Στην τοποθεσία Ισβόρια, ο Αριστοτέλης δίδαξε το νεαρό Αλέξανδρο. Η επισκέψιμη Σχολή του Αριστοτέλη, αφορά σε μια στεγασμένη στοά, ανάμεσα σε δύο φυσικά σπήλαια, λαξευμένη στα βράχια. Ενόσω είστε στην περιοχή, μην παραλείψετε να επισκεφθείτε και τους πέντε Μακεδανικούς τάφους των Λευκαδίων: Τον τάφο της Κρίσεως, των Ανθεμίων, των Λύσσωνος και Καλλικλέους και τον τάφο του Κίνχ.
Διαμονή

Πανοραμική άποψη από το χιονοδρομικό κέντρο 3-5 Πηγάδια.

Για άνετη και ευχάριστη διαμονή, προτείνουμε το ξενοδοχείο Αστέρας (τηλ. 23320 52332, www.hotelasteras.gr), 2χλμ. πριν την είσοδο της πόλης. Για το μοναδικό περιβάλλον, το Εσπερίδες Spa Hotel (τηλ. 23320 20250, www.esperideshotel.gr), για την πολυτελή «boutique» φιλοξενία, το Deluxe Boutique Hotel Παλαιά Πόλη (τηλ. 23320 52520, www.paleapoli.gr) στο κέντρο της Νάουσας ενώ, για το παρθένο φυσικό του περιβάλλον, το Vermion Hotel (τηλ. 23320 29311-4, www.hotelvermio.gr) εντός του Aλσους του Αγίου Νικολάου.
Φαγητό
Γευτείτε παραδοσιακά εδέσματα με θέα στο Δημοτικό Πάρκο στο Παραδοσιακό (Μ. Αλεξάνδρου 28). Το Σπήλαιο (Φ. Κόκκινου 34-μετά το Νοσοκομείο) μπορεί να είναι στην άκρη της πόλης, μα ξεχωρίζει για τα κυνήγια και τα καλοψημένα κρέατα στα κάρβουνα, συνοδεία άφθονου κρασιού. Στη Σπονδή, στην πλατεία Καρατάσου, η ελληνική εκλεπτυσμένη κουζίνα έχει την τιμητική της ενώ στα Οινομαγειρέματα (Σ. Δραγούμη 1 & Βενιζέλου ), το καλό και ποιοτικό φαγητό (εδώ θα βρείτε και πολλά μαγειρευτά) μετρά πολλά χρόνια παράδοσης.
Κείμενο: Ηλέκτρα Φατούρου
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής
ΠΗΓΗ