100 χρόνια μετά τη Ρωσική Επανάσταση

Η Ρωσική Επανάσταση του 1917 αποτελεί το δίχως άλλο ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία του 20ου αιώνα. Αυτές τις μέρες κλείνουν 100 χρόνια από το ξέσπασμά της, το οποίο συνοδεύτηκε από μια σειρά πρωτοφανών εξαγγελιών που σκοπό είχαν να αλλάξουν συθέμελα την ιστορία της ανθρωπότητας.

Η Επανάσταση του 1917 άλλαξε τα δεδομένα της εποχής καθώς υπήρξε η πρώτη πλήρης, ευθεία και έμπρακτη αμφισβήτηση του
καπιταλιστικού συστήματος που είχε επιβάλει ήδη την κυριαρχία του στην Ευρώπη στο τέλος του 19ου αιώνα. Τρεις δεκαετίες πλέον μετά την ηχηρή πτώση του πολιτικού – ιδεολογικού συστήματος που είχε επιβληθεί σαν καθεστώς σε διάφορα μέρη του πλανήτη με την εξάπλωση της Ρωσικής Επανάστασης, οι περισσότεροι βάζουν στην άκρη τις διαπρύσιες εξαγγελίες για τη χειραφέτηση της ανθρωπότητας και την απαλλαγή της από την καταπίεση κάνοντας λόγο για μια εκτρωματική διακυβέρνηση, μια καθεστωτική τυραννία, μια βάρβαρη απολυταρχία. 

Το να προσπαθήσει να αξιολογήσει κανείς ένα τόσο μεγάλο και σύνθετο ιστορικό γεγονός και τις επιπτώσεις του τόσο στη Ρωσία όσο και στον υπόλοιπο κόσμο είναι πολύ δύσκολο καθώς, εκτός από μια σειρά δυσεπίλυτων προβλημάτων, υπάρχουν δυο επί πλέον παράγοντες που έχουν να κάνουν με τη σύντομη ιστορικά χρονική απόσταση που μας χωρίζει από το γεγονός. Ο πρώτος παράγων ήταν ότι τα ερμητικά κλειστά σε κάθε πρόσβαση αρχεία της Σοβιετικής Ένωσης δεν έχουν μελετηθεί ενώ τους ερευνητές απασχολεί ακόμα η μελέτη των αρχείων της Γαλλικής Επανάστασης, που προηγείται κατά ενάμιση αιώνα της Ρωσικής! Ο δεύτερος παράγων, όπως σημειώνει ο διαπρεπής Άγγλος μαρξιστής Hobsbawm «…είναι περισσότερο ψυχολογικός και αφορά την απαιτούμενη ψυχολογική απόσταση που χρειάζεται για να διασφαλιστεί η μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα».

Μια ακόμα από τις παραμέτρους που παραμερίζονται από τον επαναστατικό οίστρο των υπαγορευμένων ερμηνειών είναι το γεγονός ότι η Ρωσική Επανάσταση αποτελεί ουσιαστικά ένα επεισόδιο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και αυτό δεν μπορεί να είναι μόνο μια απλή χρονική σύμπτωση: σ’ έναν μεγάλο βαθμό, η επανάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί και ως συνέπεια του πολέμου. Το 1914 είχε ήδη κλονιστεί συθέμελα η διεθνής καπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Η Ρωσική Επανάσταση ενέτεινε και βάθυνε αυτήν την κρίση και σίγουρα μπορεί να θεωρηθεί όχι μόνο συνέπεια της σχετικής κρίσης του καπιταλισμού, αλλά και αιτία της. Από την άλλη, ενώ οι συνέπειες της Οκτωβριανής Επανάστασης απέκτησαν το δίχως άλλο παγκόσμια εμβέλεια, η ίδια ήταν αποτέλεσμα των ιδιαίτερων και ιδιόμορφων συνθηκών που επικρατούσαν στη Ρωσία. 

Στα μέσα του 19ου αιώνα, πίσω από την υπέρλαμπρη αυτοκρατορική λάμψη του τσαρικού απολυταρχισμού υπήρχε μια εκτεταμένη εξαθλίωση που δεν άλλαξε στο παραμικρό ούτε μετά την κατάργηση της δουλοπαροικίας το 1861. 

Εκείνη την εποχή κάνουν την εμφάνιση τους ορισμένες ομάδες που πιστεύουν στην αποτελεσματικότητα των δυναμικών δράσεων. Πρόκειται για ομάδες που προσιδιάζουν στις σημερινές περιθωριακές σέχτες και θα βρουν απήχηση στους εξαθλιωμένους αγρότες. Αυτές οι ομάδες – μεταξύ των οποίων και οι «Nαρόντνικοι» – θα μετεξελιχθούν στο σοσιαλεπαναστατικό κόμμα. Από το 1890 η χώρα αρχίζει να κάνει τα πρώτα της βήματα προς την εκβιομηχάνιση, πράγμα που θα δημιουργήσει τις συνθήκες για την ανάδυση μιας δυναμικής αστικής τάξης και πολιτικών φιλελεύθερων δυνάμεων που εμπνέονταν από τις αρχές του δυτικού κοινοβουλευτισμού. Οι λεγόμενοι «Καντέ» εκπροσωπούσαν το Συνταγματικό Δημοκρατικό Kόμμα. Συνέπεια της εκβιομηχάνισης ήταν να δημιουργηθεί το βιομηχανικό προλεταριάτο, το οποίο λαμβάνει μέρος σε κάθε κινητοποίηση ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Την εποχή εκείνη περίπου ιδρύεται και το μαρξιστικού προσανατολισμού Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κίνημα. Μεταξύ των ηγετικών φυσιογνωμιών του κόμματος είναι ο Πλεχάνοφ και ο Λένιν. 

Προάγγελος της Επανάστασης ήταν τα γεγονότα του 1905, όπου συνδυάστηκε η ολική δυσαρέσκεια εναντίον του τσαρικού καθεστώτος με την ταπεινωτική ήττα της χώρας στον Ρωσσοϊαπωνικό Πόλεμο. Η πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905 είχε ασαφείς στόχους και προσανατολισμούς. Τότε το τσαρικό καθεστώς αμφισβητήθηκε από τους οπαδούς της συνταγματικής μοναρχίας και τους φιλελεύθερους αστούς. Στην εξέγερση πήραν μέρος και εργάτες, ιδιαίτερα μετά τη ματωμένη Κυριακή της 22ας Δεκεμβρίου στην Πετρούπολη. Την επανάσταση αυτή την κατέστειλε σχετικά εύκολα το τσαρικό καθεστώς, το οποίο προέβη σε μερικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις, όπως η εκλογή κοινοβουλίου (Δούμα). 

Τα αιτήματα της εξέγερσης του Φεβρουαρίου του 1917 ήταν λίγο - πολύ τα ίδια, μιας και δεν είχαν συντελεστεί στο μεταξύ εντυπωσιακές μεταβολές. Το 1917, ωστόσο, υπήρχαν δυο νέα στοιχεία που έπαιξαν καθοριστικό παράγοντα: η κόπωση του πολέμου και ο τρόπος διευθέτησής του. Αυτή τη φορά τα πράγματα άλλαξαν και ο Τσάρος εξαναγκάστηκε σε παραίτηση. Τη διαχείριση της εξουσίας ανέλαβε η προσωρινή κυβέρνηση με την υποστήριξη της Δούμας. Υπολόγιζε ωστόσο δίχως τα σοβιέτ – έναν υπό διαμόρφωση πόλο εξουσίας. Όλα άλλαξαν όταν επέστρεψε ο Λένιν στη Ρωσία με τη βοήθεια της γερμανικής κυβέρνησης, η οποία θεωρούσε ότι η εκεί παρουσία του θα διευκόλυνε τις πολεμικές εξελίξεις υπέρ της. Ο Λένιν, εξαιρετικός αναλυτής των πολιτικών διεργασιών και ανατροπών στο επίπεδο της εξουσίας, έδωσε άλλη ερμηνεία στα γεγονότα του Φεβρουαρίου αλλάζοντας ριζικά την εξέλιξη της επανάστασης. 

Ο Λένιν δεν έκρυψε ποτέ το πώς αντιλαμβανόταν την επανάσταση και τους σκοπούς της, ούτε την πίστη του στις οργανωμένες μειοψηφίες που, την κρίσιμη στιγμή, είναι μόνον αυτές σε θέση να αναλάβουν την αποφασιστική πρωτοβουλία. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι εκείνον τον Οκτώβρη του 1917 τα γεγονότα εξελίχθηκαν ακριβώς όπως τα είχε προβλέψει. 

Σχετικά με τη Ρωσική Επανάσταση έχει τεθεί και το θέμα τού αν επρόκειτο για πραξικόπημα ή επανάσταση. Στην πραγματικότητα, την εξουσία την κατέλαβαν οι Μπολσεβίκοι του Λένιν, μια σχετικά ασήμαντη αλλά καλά οργανωμένη μειοψηφία, σε μια βολική χρονική συγκυρία, πολιορκώντας και καταλαμβάνοντας τα Χειμερινά Ανάκτορα όπου ήταν και η έδρα τής τότε αστικής κυβέρνησης Κερένσκι. 

Τόσο στη Γαλλική Επανάσταση, όσο και στη Ρωσική αργότερα ετέθη το ζήτημα να αλλάξει η μορφή εξουσίας μέσα από την ανατροπή των κυρίαρχων τάξεων, να αλλάξει η ίδια η κοινωνία και ο πολιτισμός της. 

Η Επανάσταση έδειχνε, με την επικράτησή της, αποφασισμένη να επιβάλει τη θέλησή της κηρύσσοντας την απόλυτη αντίθεσή της στα «κατάλοιπα της αστικής δημοκρατίας». 

Η πρώτη φορά που ο δυτικός κόσμος ένιωσε τις συνέπειες της Ρωσικής Επανάστασης με οδυνηρό τρόπο, ήταν όταν η κυβέρνηση των Μπολσεβίκων αποφάσισε την έξοδο της χώρας από τον πόλεμο, δικαιώνοντας έτσι το γερμανικό σχέδιο και την αποστολή του «πακέτου Λένιν» με κλειστό τρένο στη Ρωσία. Η απόφαση αυτή θεωρήθηκε από τους συμμάχους ως μια προδοσία ενάντια στο κοινό μέτωπο. Συνοδεύτηκε από άμεσα μέτρα άρνησης αποπληρωμής των δανείων που είχαν συνάψει οι προηγούμενες ρωσικές κυβερνήσεις και από απαλλοτριώσεις στη βιομηχανία και την έγγεια ιδιοκτησία. Την περεταίρω αντιπαλότητα θα πυροδοτήσει η διακηρυγμένη πρόθεση του νέου καθεστώτος να μεταλαμπαδεύσει την επανάσταση σε ολόκληρη την Ευρώπη, με άμεσο αποτέλεσμα η Ρωσική Επανάσταση να θεωρηθεί απειλή για τις καπιταλιστικές χώρες. 

Ο μπολσεβικισμός θα κλείσει την αυλαία της αμφιλεγόμενης ιστορίας του το 1989, με την κατάρρευση ενός συστήματος που απείλησε ευθέως κάθε ατομική ελευθερία και αυτοδιάθεση.

Ρωσική Επανάσταση

1917

100 χρόνια


     Ένας φαραώ στα χρόνια της επανάστασης 

Τον Μάιο του 1922, ο ηγέτης των Μπολσεβίκων Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, γνωστότερος ως Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν, υπέστη το πρώτο εγκεφαλικό επεισόδιο που τον υποχρέωσε να μείνει για αρκετό καιρό εκτός δράσης. Ο Λένιν όμως είχε συνηθίσει να εργάζεται αδιάλειπτα και, το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς, προσπάθησε να επανέλθει στις γνωστές του δραστηριότητες, εκφωνώντας μάλιστα αρκετούς λόγους. 

 

Ωστόσο, σε όλους ήταν φανερό ότι οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν, πράγμα που επιβεβαίωσαν και οι γιατροί του όταν τον Δεκέμβριο, ύστερα από σύστασή τους, ο Λένιν αποσύρθηκε στο διαμέρισμά του στο Κρεμλίνο. Στις 16 Δεκεμβρίου ένα δεύτερο εγκεφαλικό έρχεται να επιδεινώσει την ήδη δύσκολη κατάσταση της υγείας του. Αυτή τη φορά παρέλυσε όλη η δεξιά πλευρά του. Παρά τη μεγάλη δυσκολία στις κινήσεις του, όμως, το δεύτερο εγκεφαλικό δεν έθιξε την πνευματική του διαύγεια. Ωστόσο, διακόπηκαν πλέον οι επαφές του με τα ηγετικά στελέχη του κόμματος και περιορίστηκε στο να υπαγορεύει άρθρα για κομματικά και άλλα ζητήματα.

 

Ένα από αυτά τα κείμενα ήταν και η περιώνυμη διαθήκη του, που υπαγορεύτηκε στις 25 Δεκεμβρίου του 1922 και στις 4 Ιανουαρίου του 1923. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους, έπειτα από το τρίτο του εγκεφαλικό, ο Λένιν δεν έχει ουσιαστικά καμιά δυνατότητα να ασκήσει έστω και υποτυπωδώς τα καθήκοντά του. Η αμετάκλητη κατάσταση της υγείας του θέτει θέμα ηγεσίας και οι διαδικασίες της διαδοχής του γίνονται αφετηρία μιας αδυσώπητης διαμάχης στην οποία θα… πέσουν κορμιά, ακόμα και μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον διάδοχό του – ιδίως μετά. Αλλά αυτή είναι μια άλλη αιματοβαμμένη ιστορία τρόμου απ’ την οποία αναδύθηκε η στοργική φιγούρα του πατερούλη Στάλιν… 

 

Το ιερό σκήνωμα του μπολσεβικισμού

 

Το θρίλερ που ακολούθησε με το πτώμα του Λένιν επανέφερε στο προσκήνιο της ιστορίας, με πρωτοβουλία του Στάλιν, μια ξεχασμένη, μακάβρια όσο και πρωτόγονη τελετουργική συνήθεια που παραπέμπει στις πιο αποτρόπαιες διαδικασίες λατρείας. Τι κι αν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της μπολσεβίκικης επανάστασης ήταν απόλυτος ως προς την επιθυμία του για τη μετά θάνατον διάθεση και διαχείρισή του; «Μην χτίσετε κτήρια και μνημεία στο όνομά μου». Ο Λένιν λογάριαζε δίχως το Πολιτμπιρό που είχε μεγάλα σχέδια για τη σορό! Ο Στάλιν κρατούσε στα χέρια του μια νέα θρησκεία και ένα πτώμα - σύμβολο, τη μεταφυσική επαναστατική διάστασή του δίχως πνεύμα και επιθυμία, αρετή που εκτιμούσε απεριόριστα ο Στάλιν, αλλά με σάρκα – σχεδόν ολοζώντανο. 

Έτσι, η επιστήμη μπήκε αμέσως στην υπηρεσία της επανάστασης. 

 

Αν οι φαραώ είχαν τις μούμιες τους κι οι χριστιανοί τα άγια σκηνώματα, θα αποκτούσε και η επανάσταση έναν δικό της φαραώ, έναν δικό της αψεγάδιαστο άγιο, μια ολοδική της μούμια την οποία θα προσκυνούσαν ανά τους αιώνες στο όνομα της επανάστασης. 

 

Το περιζήτητο πτώμα του Λένιν

 

Στο μεταξύ, η δυστυχής χήρα του Λένιν, Ναντέζντα Κρούπσκαγια, ωρυόταν και εκλιπαρούσε ικετεύοντας να ταφεί ο σύζυγός της δίπλα στον τάφο της πολυαγαπημένης του μάνας, σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία. Το Πολιτικό Γραφείο όχι μόνο δεν άκουγε τις ικεσίες της και τους εν πολλοίς «αντεπαναστατικούς» λυγμούς της αλλά, εκτός από τον προβληματισμό για το αν η επιστήμη μπορεί να μουμιοποιήσει εις τον αιώνα τη σορό του Λένιν, μια ομάδα επιστημόνων είχε ανοίξει ήδη το κεφάλι του Λένιν αφαιρώντας τον εγκέφαλό του προκειμένου να τον εξετάσουν μικροσκοπικά, προσβλέποντας στο μέλλον σε έναν επαναστατικό εγκεφαλικό τύπο που θα βασιζόταν στις πτυχώσεις του εγκεφάλου του Λένιν, ώστε να εξασφαλισθεί το παγκόσμιο μέλλον της αέναης επανάστασης… 

 

Σχετικά με τη μουμιοποίηση του Λένιν αναζητούσαν μια νέα τεχνική, προφανώς πιο εξελιγμένη από αυτή των αρχαίων Αιγυπτίων, τέτοια που να διατηρεί αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία του νεκρού. Μεγάλος υπήρξε ο προβληματισμός των Σοβιετικών επιστημόνων εκείνη την εποχή. Για παράδειγμα, ο διαπρεπής Σοβιετικός παθολόγος Αλεξέι Αμπρικόσοφ, όταν ζητήθηκε η γνώμη του για το θέμα έδειξε ιδιαίτερα επιφυλακτικός: «Η επιστήμη σήμερα δεν διαθέτει τα απαιτούμενα μέσα», απάντησε. Στον αντίποδα αυτής της άποψης ο Βλαντιμίρ Βορόμπιεφ, καθηγητής της ανατομίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρκοβο, ήταν της άποψης ότι «πολλές ανατομικές ενώσεις μπορούν να διατηρηθούν για δεκαετίες· αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να προσπαθήσουμε να τις εφαρμόσουμε σε ολόκληρο το σώμα». 

 

Ο εγκέφαλος του Λένιν 

 

Το σημαντικότερο όργανο του ηγέτη της επανάστασης που έπρεπε να προστατευθεί και να διατηρηθεί πάση θυσία ήταν ο εγκέφαλός του. Ο εγκέφαλος αφαιρέθηκε και τοποθετήθηκε σε φορμαλδεΰδη. Δυο χρόνια έμεινε ανέγγιχτος, ώσπου τελικά το 1926 προσκλήθηκε ο διάσημος Γερμανός νευρολόγος Όσκαρ Φογκτ με στόχο να αναλάβει να ρίξει φως στη φυσιολογία του εγκεφάλου του Λένιν στην οποία, κατά τους Σοβιετικούς, βρισκόταν το μυστικό της υπέρμετρης ευφυΐας του. Ο Φογκτ υπέβαλε τον εγκέφαλο σε εξονυχιστικό έλεγχο στο μικροσκόπιο. Αναζητώντας τη χαμένη ευφυΐα στον νεκρό εγκέφαλο του Λένιν, ο καθηγητής, αφού έκοψε τον εγκέφαλο σε τέσσερα μέρη, τεμάχισε το κάθε ένα από αυτά σε 7.500 λεπτές φέτες για μικροσκοπική ανάλυση. Ο Φογκτ και η ομάδα Σοβιετικών επιστημόνων που είχε τεθεί στη διάθεσή του, αφιέρωσαν χρόνια μελετώντας τις «φέτες». Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών συγκεντρώθηκαν σε δεκατέσσερις τόμους, από τους οποίους δεν δημοσιεύτηκε ούτε λέξη. Το 1993, ο Δρ Όλεγκ Αντριάνοφ, ένας κορυφαίος του είδους, εξασφάλισε άδεια να δημοσιεύσει ένα επιστημονικό κείμενο για τον εγκέφαλο του Λένιν. Το… μεγάλο μυστικό που αποκαλύφτηκε έπειτα από δεκαετίες ερευνών ήταν ότι «ο ανθρώπινος εγκέφαλος μοιάζει με καρπούζι. Αποτελείται κατά 95% από υγρά». Όταν ρωτήθηκε για τις πτυχώσεις του εγκεφάλου του Λένιν, απάντησε εξίσου αποκαλυπτικά: «Ειλικρινά, δεν νομίζω πως ήταν ιδιοφυϊα»! 

 

Έκτοτε, ο εγκέφαλος του Λένιν φυλάσσεται σε μιαν αποθήκη στην άκρη της πόλης, τεμαχισμένος σε 30.000 φέτες, λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από το ταριχευμένο σώμα του, που παραμένει βυθισμένο στο σκοτεινό του παρελθόν! 

 

Όλα αυτά τα χρόνια της δημόσιας έκθεσης του πτώματος, για πρώτη φορά μπήκε το ζήτημα να ταφεί η σορός του Λένιν από τον Μπόρις Γιέλτσιν. Ωστόσο, ούτε αυτός ούτε ο πανίσχυρος Πούτιν τολμούν να προχωρήσουν στον ενταφιασμό, διατηρώντας τον Λένιν σαν ένα από τα πλέον μακάβρια τουριστικά αξιοθέατα στον κόσμο! 

Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν

ιστορία

Λένιν