Ιστορικές φωτογραφίες: Η Χριστουγεννιάτικη Αθήνα του '50 και του '60

Με τις φωτογραφικές μηχανές τους απαθανάτισαν εικόνες και στιγμές από μια άλλη εποχή, που σήμερα μοιάζει τόσο μακρινή. Η Βαρβάκειος Αγορά τις ημέρες των Χριστουγέννων, με τις γαλοπούλες να κρέμονται σε απόλυτη τάξη και συστοιχία, τα μικρά παιδιά με τα κοντά παντελονάκια που λένε τα κάλαντα, η άφιξη του Άγιου Βασίλη κι ο τροχονόμος στο κέντρο της Αθήνας, περικυκλωμένος από… δώρα.

Το Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη κρύβει έναν φωτογραφικό θησαυρό με ονοματεπώνυμο. Κώστας Μπαλάφας, Δημήτρης Χαρισιάδης, Κώστας Μεγαλοκονόμου, τρεις από τους ιστορικούς φωτογράφους, που ως “Μίδες” μετέτρεψαν τα καρέ τους σε χρυσό…
Δείτε τις φωτογραφίες τους από τη Χριστουγεννιάτικη Αθήνα της δεκαετίας του 1950 και 1960, που εξασφάλισε το NEWS 247:

* κωστασ μπαλαφασ (1917-2011)

Ο Κώστας Μπαλάφας γεννήθηκε το 1917 στο ορεινό χωριό Χώσεψη (Κυψέλη σήμερα) της Ηπείρου, από γονείς αγρότες. Το διάστημα των γυμνασιακών του σπουδών βρέθηκε στην Αθήνα. Κατά παραμονή του στην πρωτεύουσα κράτησε για πρώτη φορά φωτογραφική μηχανή σε μία εκδρομή στην Πάρνηθα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 αποφοίτησε από την Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων όπου και εργάστηκε έως την κήρυξη του πολέμου. Την ίδια περίοδο απέκτησε μια Kodak Junior ενώ την τεχνική εκτύπωσης έμαθε δίπλα στον επαγγελματία φωτογράφο των Ιωαννίνων Αποστόλη Γ. Πανταζίδη.

Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας / Χριστούγεννα, Χαυτεία, 1960

Στα τέλη του 1940 στα συντρίμμια ενός ιταλικού βομβαρδιστικού που καταρρίφθηκε από ελληνικά αντιαεροπορικά πυρά έξω από τα Ιωάννινα βρέθηκε ένα κουτί με κινηματογραφικό φιλμ (Ferrania Capelli) το οποίο ο Μπαλάφας αγόρασε με αντίτιμο λίγες οκάδες καλαμποκάλευρο. Με αυτό και με μια γερμανική φωτογραφική μηχανή Robot που είχε λίγο νωρίτερα προμηθευτεί από έναν Ιταλό στρατιώτη και με παρακινδυνευμένες ενέργειες, καθώς η φωτογράφηση ήταν απαγορευμένη την περίοδο της Κατοχής, αποτύπωσε μοναδικές ιστορικές στιγμές από τον ένοπλο αντάρτικο αγώνα του ηπειρώτικου λαού κατά των κατακτητών. Ως μέλος της 6ης Ταξιαρχίας του 85ου Συντάγματος του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) έλαβε μέρος σε επιχειρήσεις στα βουνά αποτυπώνοντας χωρίς επικές εξάρσεις τη ζωή των ανταρτών (πορείες, πολεμικές ασκήσεις, μάχες), τα καμένα από τον κατακτητή χωριά, τις εκδηλώσεις του πλήθους κατά την Απελευθέρωση των Ιωαννίνων (Οκτώβριος 1944) καθώς και τους πρωταγωνιστές των γεγονότων. Για πολιτικούς λόγους, το υλικό αυτό εμπιστεύτηκε σε οικογενειακή του φίλη η οποία το έκρυψε κάτω από το ξύλινο πάτωμα ενός Γιαννιώτικου σπιτιού όπου παρέμεινε για τα επόμενα τριάντα χρόνια.

Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας / Αθήνα, Δεκέμβριος 1960.

Την περίοδο του Εμφυλίου (1946-49) και έως το 1951 εργάστηκε ως επίσημος μεταφραστής της Βρετανικής Αποστολής ταξιδεύοντας σε όλη τη χώρα. Στη συνέχεια, χάρη στη καλή γνώση της αγγλικής γλώσσας προσλήφθηκε στην αμερικανική εταιρεία EMBASCO SERVICES INC, πρόδρομο της Δ.Ε.Η., αναλαμβάνοντας τον τομέα Αναπαραγωγής Σχεδίων. Στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας του με την εταιρεία φωτογράφησε την εξελικτική πορεία της κατασκευής του φράγματος των Κρεμαστών στον Αχελώο ποταμό πραγματοποιώντας πιθανόν την πρώτη μεθοδική καταγραφή σημαντικού δημόσιου έργου στην Ελλάδα. Μέλος της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας (ΕΦΕ) από το 1954 συμμετέχει σε εκθέσεις και διαγωνισμούς ενώ παράλληλα φωτογραφίες του δημοσιεύονται συχνά στο τριμηνιαίο περιοδικό Ελληνική Φωτογραφία.

Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας / Χριστούγεννα, Χαυτεία, 1960

Ο Κώστας Μπαλάφας ανήκει στους ουµανιστές φωτογράφους της μεταπολεμικής περιόδου που καθόρισαν την πορεία της ελληνικής φωτογραφίας. Στο έργο του, μαρτυρία μοναδικής σηµασίας για την ιστορία και την κοινωνία του τόπου, πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος στον καθημερινό του αγώνα για την επιβίωση. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι κάτοικοι των απομακρυσμένων χωριών της γενέτειράς του Ηπείρου και οι αγέρωχες ηπειρώτισσες µάνες που κάτω από αντίξοες συνθήκες έχουν επωμιστεί τη συνέχεια της ζωής του τόπου τους. Τα θέματά του αποκτούν διαχρονική αξία καθώς τα αποτυπώνει με έντονη συνείδηση ότι οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα χάνονται με το πέρασμα του χρόνου και την εξέλιξη του σύγχρονου τρόπου ζωής. Το ύφος της φωτογραφικής του δουλειάς διαμόρφωσαν οι σκληρές συνθήκες ζωής των παιδικών του χρόνων και οι αγώνες του ελληνικού λαού για ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια.

Μέχρι το 1974, λόγω των πολιτικών συνθηκών της χώρας, αλλά και της θεματολογίας των εικόνων του, το έργο του βρισκόταν στην αφάνεια. Αργότερα, όταν μάλιστα αναπτύχθηκε και το ενδιαφέρον για την ιστορία της Ελληνικής φωτογραφίας, έγινε γνωστό μέσα από εκθέσεις και εκδόσεις, που είχαν πάντα την προσωπική του επιμέλεια. Το 2008 χρόνια, τρία χρόνια πριν το θάνατό του, ο Κώστας Μπαλάφας εμπιστεύτηκε το φωτογραφικό του έργο στο Μουσείο Μπενάκη με τη βεβαιότητα ότι θα το διαχειριστεί με σεβασμό και την αρμόζουσα δεοντολογία τόσο ως προς τη φύλαξή του, όσο και ως προς την αξιοποίησή του. Με την πρωτοβουλία του αυτή, ουσιαστικά προσέφερε το πολύτιμο αρχείο του (15.000 αρνητικά, πρωτότυπα φωτογραφικά τυπώματα, 72 κινηματογραφικές ταινίες καθώς και ηχητικές και γραπτές μαρτυρίες) στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας του, στην ιστορία της και στην ιστορία της φωτογραφίας.

* Δημητρης Χαρισιαδης (1911-1993)

Γόνος αστικής οικογένειας από την Καβάλα. Σπούδασε Χημεία στη Λωζάνη, ενώ η φωτογραφία από νωρίς τράβηξε το ενδιαφέρον του. Αφετηρία της φωτογραφικής του πορείας αποτέλεσε το αλβανικό μέτωπο (1940), όταν ο Χαρισιάδης ως έφεδρος αξιωματικός και επίσημος φωτογράφος του στρατού, απαθανάτισε τη ζωή των στρατιωτών και την επέλαση της ελληνικής στρατιάς στη Βόρεια Ήπειρο. Μετακληθείς λόγω της γλωσσομάθειάς του, στην Αθήνα, κατέγραψε τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ως ανταποκριτής του ευρωπαϊκού τύπου φωτογράφησε τα «Δεκεμβριανά» και τον Εμφύλιο. Μετά την Απελευθέρωση και για λογαριασμό των ξένων αποστολών βοήθειας, τεκμηρίωσε φωτογραφικά την άφιξη και τη διανομή της αμερικανικής βοήθειας προς τη χώρα. Αργότερα, με εντολή του Υπουργείου Ανασυγκρότησης κατέγραψε την οικονομική ανάκαμψη της χώρας και τα μεγάλα έργα.

Φωτογραφία: Δημήτρης Χαρισιάδης / Άφιξη Άγιου Βασίλη στην Αθήνα, Δεκέμβριος 1953

Υπήρξε από τους πρωτεργάτες στην ίδρυση της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας το 1952. Από το 1956 έως το 1985 διατηρούσε το γνωστό φωτογραφικό πρακτορείο «Δ.Α. Χαρισιάδης» με το συνεργάτη του Διονύση Ταμαρέση. Στο πλαίσιο των επαγγελματικών του υποχρεώσεων κατέγραψε την εκβιομηχάνιση της χώρας, την ανάπτυξη της ναυτιλίας και την εξάπλωση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Ως φωτογράφος του Εθνικού Θεάτρου εντρύφησε και στη θεατρική φωτογραφία, καταθέτοντας πολυτιμότατο υλικό για την ιστορία του.

Φωτογραφία: Δημήτρης Χαρισιάδης / Τροχονόμος με δώρα στην Αθήνα, Ιανουάριος 1948

Παράλληλα με την επαγγελματική φωτογράφηση, το προσωπικό του ενδιαφέρον στράφηκε προς το ελληνικό τοπίο, τους οικισμούς, την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου και των πόλεων, και τέλος προς τον ίδιο τον άνθρωπο, «το πλέον ενδιαφέρον θέμα που υπάρχει εις τον Κόσμον». Στην επαφή του με τα ξένα φωτογραφικά πρακτορεία και στην ενημέρωσή του γύρω από τη διεθνή φωτογραφική κίνηση μπορούν να αποδοθούν οι φωτογραφικές επιρροές αμερικανικής, κυρίως, προέλευσης που διακρίνονται στο έργο του.

Φωτογραφία: Δημήτρης Χαρισιάδης / Κάλαντα, 1950

Η διεθνής αναγνώριση της καλλιτεχνικής αξίας του έργου του ήρθε από νωρίς. Ήταν ο μόνος έλληνας που συμμετείχε στη μεγάλη έκθεση «The Family of Man» στη Νέα Υόρκη το 1955. Επίσης πήρε μέρος στις εκθέσεις: «Greece seen by eleven Greek photographers» στο Σικάγο το 1957, «The Pace of the European» στο Μόναχο το 1959 και πολλές άλλες. Η ισορροπημένη, συχνά αφαιρετική σύνθεση, η άψογη τεχνική, το χιούμορ και η αισιοδοξία χαρακτηρίζουν τη γραφή του Χαρισιάδη, ο οποίος συνδύασε τις ξένες επιδράσεις με την ελληνική αισθητική σε ένα καθαρά προσωπικό ύφος.

* Κωνσταντινος Μεγαλοκονομου

Ο Κωνσταντίνος Μεγαλοκονόμου γεννήθηκε στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας όπου και έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια. Με τη μικρασιατική καταστροφή του 1922 εγκαθίσταται στην Αθήνα. Ενώ ακόμα φοιτά στο γυμνάσιο αρχίζει να ασχολείται με το φωτογραφικό ρεπορτάζ. Αρχικά συνεργάζεται με τα αδέλφια του Μανόλη και Χαράλαμπο και από τη δεκαετία του ‘60 ιδρύει και λειτουργεί μόνος του το πρακτορείο “Ελληνικά Φωτογραφικά Νέα - Κ. Μεγαλοκονόμου“ στο γνωστό γραφείο της Ανθίμου Γαζή και αργότερα στο πεζόδρομο στην Πλατεία Καρύτση (όπου σήμερα είναι εγκατεστημένο το Αρχείο).

Φωτογραφία: Κώστας Μεγαλοκονόμου / Βαρβάκειος αγορά. Αθήνα 1950-60

Ο “πατριάρχης“ του φωτορεπορτάζ όπως τον αποκαλούσαν οι συνάδελφοί του, κατέγραψε επί 60 χρόνια, με την ευαίσθητη και οξυδερκή ματιά του, την ιστορία του τόπου στις πιο κρίσιμες στιγμές της. Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι γνωστοί πολιτικοί, από όλες τις παρατάξεις, τον γνώριζαν και τον αγαπούσαν.

Φωτογραφία: Κώστας Μεγαλοκονόμου / Κάλαντα, 1950-1960

Άφησε πίσω του μια πολύτιμη κληρονομιά: Το Αρχείο με το σπάνιο φωτογραφικό υλικό όπου αποτυπώνεται όλη η καθημερινότητα στην πολιτική και πολιτιστική κίνηση της χώρας από την εποχή του μεσοπολέμου μέχρι πρόσφατα. Το φωτορεπορτάζ για τον Κώστα Μεγαλοκονόμου ήταν πάθος, μεράκι, αποστολή, τρόπος ζωής -και το υπηρέτησε με αφοσίωση ως τον θάνατό του το 1992. Ήταν παντρεμένος με τη Λέλα και απέκτησε δύο παιδιά και τέσσερα εγγόνια.

Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ

Το Τμήμα των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη ιδρύθηκε το 1973 με στόχο τη συγκέντρωση, διαφύλαξη και ταξινόμηση φωτογραφιών που απεικονίζουν μνημεία και αντικείμενα παλαιοχριστιανικής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. Με την πάροδο του χρόνου διευρύνθηκε η αρχική θεματογραφία, που σήμερα πλέον καλύπτει τη φυσιογνωμία και τον πολιτισμό του Ελλαδικού χώρου, καθώς επίσης την ιστορία και την κοινωνία του νεότερου Ελληνισμού. Σκηνές καθημερινής ζωής, όπως εκδηλώνονταν στην παραδοσιακή τους μορφή – επαγγέλματα, καλλιέργειες, ήθη, έθιμα – μαρτυρίες από την κατοχή και τη μεταπολεμική περίοδο, κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα, αρχειοθετήθηκαν δίπλα σε αρχαιότητες, βυζαντινούς ναούς, νεοκλασικά ή παραδοσιακά κτίρια και απόψεις οικισμών. Οι συλλογές του τμήματος (300.000 αρνητικά και 25.000 πρωτότυπες φωτογραφίες του 19ου και του 20ου αιώνα) απαρτίζονται από σημαντικές φωτογραφικές ενότητες, προερχόμενες από αγορές ή δωρεές, των επαγγελματιών φωτογράφων Nelly’s, Βούλας Παπαϊωάννου, Περικλή Παπαχατζιδάκη, Δημήτρη Χαρισιάδη, Νικόλαου Ρίζου, Νικόλαου Τομπάζη και των ερασιτεχνών Ρένας Ανδρεάδη, Στέφανου Μαλικόπουλου, Λουκά Μπενάκη, Ιωάννη Χαραμή, καθώς και της βυζαντινολόγου Λασκαρίνας Μπούρα, της αρχιτέκτονος Μαρίας Ζαγορησίου και της συγγραφέως Έλλης Παπαδημητρίου.
Στις δραστηριότητες του Τμήματος περιλαμβάνεται: α) η διοργάνωση φωτογραφικών εκθέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, β) η επιμέλεια φωτογραφικών εκδόσεων και γ) η συμμετοχή σε εκδηλώσεις γύρω από τη φωτογραφία (σεμινάρια, συνέδρια κτλ.). Στο ερευνητικό πεδίο του Αρχείου εμπίπτει η ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας, μέσα από τη μελέτη και την προβολή του έργου παλαιών ελλήνων φωτογράφων, αλλά και η ανάθεση αποστολών με θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος σε νέους δημιουργούς.

Επιμέλεια: Σοφία Κατσαρέλη