«Ακούω το ποτάμι εδώ δίπλα» – Η νέα μεγάλη μάχη για τον Αμαζόνιο

Στην καρδιά του Αμαζόνιου βρίσκεται το Sawre Muybu. Οι Μουντουρούκου, οι αυτόχθονες κάτοικοί του, ζουν εδώ, γενιές ολόκληρες. Η λεκάνη του ποταμού Tapajos είναι το σπίτι τους. Αλλά και σπίτι χιλιάδων ειδών. Η κυβέρνηση της Βραζιλίας σχεδιάζει να κατασκευάσει φράγματα για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στην περιοχή. Το ένα από αυτά θα «πνίξει»
εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους, και τοποθεσίες των Μουντουρούκου. Με καταστροφικές συνέπειες -και για τα δύο- προειδοποιεί η οργάνωση Greenpeace. Το σχέδιο -προς το παρόν- έχει «παγώσει». Οι κοινότητες της περιοχής δεν εφησυχάζουν, και παραμένουν σε κίνηση, με ακτιβιστές δίπλα τους, για μια μάχη που δεν αφορά μόνο τους ίδιους: την προστασία του Αμαζόνιου.
της Μάχης Μαργαρίτη

«Ακούω το ποτάμι εδώ δίπλα και τον άνεμο να κάνει τα φύλλα των δέντρων να θροϊζουν», έγραφε τον Ιούνιου στην ιστοσελίδα της οργάνωσης Greenpeace ο Ντανικλέι ντε Ακουιγιάρ, ακτιβιστής που βρίσκεται στην περιοχή.
«Τις τελευταίες εβδομάδες δουλεύω με τους Μουντουρούκου ώστε να προετοιμαστούν για την άφιξη ακτιβιστών, αυτόχθονων αρχηγών και μελών της κοινότητας για να τραβήξουν την προσοχή του κόσμου στο ποτάμι Tapajos και τους ανθρώπους που ζουν εκεί. Οι Μουντουρούκου αντιστέκονται γενναία εδώ και χρόνια στα σχέδια της κυβέρνησης να κατασκευάσει φράγματα στον ποταμό Tapajos -πιο πρόσφατα το μεγα-φράγμα του Sao Luiz do Tapajos. Και είμαι χαρούμενος να στέκομαι τώρα μαζί τους για να κρατήσουμε ελεύθερο τον ποταμό Tapajos.»

Τα καθαρά νερά και η υψηλή συγκέντρωση ψαριών στη λίμνη Λεονάρντο την κάνουν βασικό «προμηθευτή» τροφής για τους Μουντουρούκου-Αυτό μπορεί να αλλάξει, λέει η οργάνωση Greenpeace, αν προχωρήσει το σχέδιο για το φράγμα

Ένας παγκόσμιος θησαυρός            
Το γιγαντιαίο σύστημα ποταμιών του Αμαζόνιου είναι το μεγαλύτερο στη γη, με το 1/5 του καθαρού νερού του κόσμου. Η λεκάνη του καταλαμβάνει το 5% της επιφάνειας της γης -το μισό αυτής της έκτασης στη Βραζιλία. Η βιοποικιλότητά του δεν έχει προηγούμενο: εκεί ζει το ένα τέταρτο όλων των γνωστών ειδών ξηράς και καθαρού νερού. 40.000 είδη φυτών. 3.000 είδη ψαριών, 1.300 πουλιά και 1.200 θηλαστικά, ερπετά και αμφίβια. Το τροπικό δάσος που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της λεκάνης είναι το μεγαλύτερο του κόσμου. Οι εκατοντάδες χιλιάδες αυτόχθονες κάτοικοι που ζουν στο δάσος εξαρτώνται από αυτό για την τροφή, το καθαρό νερό τους, τα φάρμακά τους -είναι το καταφύγιό τους, ραχοκοκαλιά της πολιτισμικής και πνευματικής τους ζωής, σημειώνει σε έκθεσή της η Greenpeace.
Μόνο κοντά στο σημείο όπου θα κατασκευαστεί το φράγμα έχουν αναγνωριστεί 1.378 είδη φυτών, σχεδόν 600 πουλιά, 352 ψάρια, 109 αμφίβια, 95 θηλαστικά και 75 ερπετά. Πολλά από αυτά ενδημούν στην περιοχή και κάποια απειλούνται με εξαφάνιση.
Τα σχέδια για τα φράγματα
Η κυβέρνηση της Βραζιλίας σχεδιάζει την κατασκευή 40 φραγμάτων στην λεκάνη απορροής του ποταμού Tapajos. Αυτό θα έχει σοβαρές συνέπειες στους αυτόχθονες, και δε δικαιολογείται οικονομικά, αναφέρεται στην ίδια έκθεση.
Πέντε από αυτά τα μεγάλα φράγματα σχεδιάζεται να κατασκευαστούν στον ποταμό Tapajos, έναν από τους μεγαλύτερους παραπόταμους του Αμαζόνιου -και από τους ελάχιστους που ρέουν ανεμπόδιστοι.
Η κατασκευή των φραγμάτων σχεδιάζεται από την κυβέρνηση, με διεθνείς εταιρίες κατασκευών και ενέργειας, ως λύση στην ύφεση της Βραζιλίας και στις διακοπές ηλεκτροδότησης, έγραφε πριν από λίγους μήνες η βρετανική εφημερίδα Guardian. Η Βραζιλία θέλει να φτιάξει έναν γιγαντιαίο βιομηχανικό υδάτινο δρόμο που θα επιτρέψει στη σόγια και άλλα προϊόντα να εξάγονται πιο εύκολα στην Ευρώπη.
Το μεγαλύτερο από τα φράγματα είναι αυτό του Sao Luiz do Tapajos. Αν κατασκευαστεί, θα είναι το έκτο μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό φράγμα στον κόσμο. Θα έχει πλάτος 7,6 χιλιόμετρα και θα πλημμυρίσει 400 τετραγωνικά χιλιόμετρα τροπικού δάσους. Ανάμεσά τους και μέρος της γης των Μουντουρούκου. Άλλα 2.200 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους εκτιμάται ότι θα αποψιλωθούν.

Η φυλλωσιά ενός δέντρου, «κρυψώνα» για ένα αγόρι της κοινότητας των Μουντουρούκου

Οι ανησυχίες για τις συνέπειες
Αν κατασκευαστούν, τα φράγματα στην περιοχή του Tapajos, θα πλημμυρίσουν μια έκταση ίση με αυτή που καταλαμβάνουν -συνολικά- το Λονδίνο, το Παρίσι και το Άμστερνταμ, σημειώνει ο Guardian.
«Ένας Παγκόσμιος Θησαυρός απειλείται για το κέρδος», γράφει στην έκθεσή της η οργάνωση Greenpeace. Γύρω από τους ποταμούς του Αμαζόνιου ζουν είδη με μοναδικά και αναντικατάστατα χαρακτηριστικά που έχουν θεμελιώδη ρόλο στο τοπίο, και αξία για το οικοσύστημα που ξεπερνά τα γεωγραφικά τους όρια. Η αλλαγή χρήσης γης, οι εξορύξεις και η υπερθέρμανση του πλανήτη ήδη υποβαθμίζουν αυτά τα οικοσυστήματα των καθαρών νερών. Αλλά η κατασκευή φραγμάτων μπορεί να αλλοιώσει για πάντα αυτά και τα τριγύρω περιβάλλοντα, αλλάζοντας τη χλωρίδα και την πανίδα.
Αναμένεται να επηρεαστεί η γεωργία, η αλιεία, η ποιότητα του νερού. Και η υγεία των Μουντουρούκου. Μαζικοί θάνατοι ψαριών και προβλήματα υγείας που φαίνεται ότι συνδέονται με μολυσμένο νερό έχουν ήδη αναφερθεί σε άλλα φράγματα στη λεκάνη του Tapajos, σύμφωνα με τα στοιχεία της οργάνωσης.
Καθώς η γη τους θα γίνεται ακατοίκητη, οι Μουντουρούκου θα πρέπει να μετακινηθούν στην κοντινότερη πόλη. Αλλά, «όπως έχει δείξει και η εμπειρία του (φράγματος του) Μπέλο Μόντε, τέτοιες μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών που δεν αναμένονται και για τις οποίες δεν έχει υπάρξει κατάλληλη προετοιμασία, είναι πιθανό να ‘πνίξουν’ τις υποδομές των πόλεων στις οποίες συμβαίνουν και να έχουν σοβαρές αρνητικές συνέπειες στον κοινωνικό ιστό τους, καταδικάζοντας ταυτόχρονα αυτούς που έχουν έρθει, σε ένα επισφαλές μέλλον».

«Σώστε την καρδιά του Αμαζόνιου», λέει το πανό που ανοίγουν μέλη της κοινότητας Μουντουρούκου μαζί με ακτιβιστές της Greenpeace

Οι ακοίμητοι φρουροί του τροπικού δάσους
Τον Απρίλιο του 2015, οι Μουντουρούκου και άλλες τρεις κοινότητες αυτόχθονων από τη λεκάνη του ποταμού Tapajos, δημοσιοποίησαν μια κοινή διακήρυξη. «Είμαστε υπεύθυνοι για την προστασία χιλιάδων εκταρίων δάσους και της βιοποικιλότητας… που οι μη αυτόχθονες άνθρωποι έχει αποδειχθεί ότι είναι ανίκανοι να προστατεύσουν».
Τον περασμένο Απρίλιο, το IBAMA, το Ινστιτούτο της Βραζιλίας για το Περιβάλλον, «πάγωσε» την αδειοδότηση για την κατασκευή του φράγματος. Γεγονός που θεωρήθηκε νίκη για τους αυτόχθονες. Οι ίδιοι, και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, το θεωρούν μια μάχη που κέρδισαν, αλλά όχι και το τέλος του αγώνα που δίνουν. Αυτό, λένε, θα είναι η οριστική ακύρωση του σχεδίου. Οι Μουντουρούκου έχουν ήδη αρχίσει να οριοθετούν ανεπίσημα τη γη τους, τοποθετώντας δεκάδες μεγάλες πινακίδες περιμετρικά της περιοχής τους.
Η κυβέρνηση της Βραζιλίας υποστηρίζει ότι θα γίνουν σεβαστά το περιβάλλον και οι τοπικοί πληθυσμοί. Αλλά μέχρι τώρα έχει αρνηθεί να οριοθετήσει την περιοχή των αυτόχθονων κοντά στην τοποθεσία του αμφιλεγόμενου σχεδίου.
Η οργάνωση Greenpeace αμφισβητεί τις προβλέψεις για το πόση ενέργεια θα παράγεται. Καλεί να στραφεί η χώρα πιο άμεσα, σε πιο καθαρούς τρόπους παραγωγής ενέργειας, με λιγότερες περιβαλλοντικές συνέπειες. Και θεωρεί τα σχέδια για το ποτάμι, καταστροφικό οικολογικό και οικονομικό λάθος. Στέλνοντας ένα μήνυμα στον καθένα. Ότι αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή σε μια μακρινή χώρα, σε μια μακρινή ήπειρο, τον αφορά, περισσότερο από όσο, ίσως, μπορεί να φανταστεί. Αλλά και ότι, όπως έχει πει ένας από τους αρχηγούς των Μουντουρούκου για το «πάγωμα» του σχεδίου, «αυτή η νίκη είναι καρπός της ενότητας ανθρώπων. Που έχει γίνει πιο δυνατή».

Ευχαριστούμε την οργάνωση Greenpeace Brazil για τη βοήθεια και την ειδική άδεια που μας έδωσε για τη δημοσίευση του φωτογραφικού υλικού από την κοινότητα των Μουντουρούκου
πηγές: «Damning the Amazon»-Έκθεση Greenpeace, Greenpeace International, Guardian, Amazon Watch

•  

• Greenpeace
• Munduruku