ΙΣΤΟΡΙΑ H πρώτη μεγάλη ήττα του δικομματισμού

Η συντριβή του Δηλιγιάννη και η πολυφωνική Βουλή που προέκυψε ήταν το προοίμιο της χρεοκοπίας του «παλαιο?κομματικού» συστήματος..

Σκίτσο του σατιρικού «Νέου Αριστοφάνη», όπου ο αντι-δικομματισμός εξισώνεται με τον αντι-κομματισμό. Ο τίτλος του σκίτσου ήταν: «Αναστήτω ο λαός και διεσκορπισθήτωσαν οι εχθροί αυτού».

Λίγες φορές το παρελθόν έχει να επιδείξει εκλογικές αναμετρήσεις σε συνθήκες και με δεδομένα που παραπέμπουν ευθέως σε κατάρρευση του παραδοσιακού δικομματισμού. Ισως η πιο χαρακτηριστική από αυτές να ήταν οι εκλογές στο γύρισμα από τον 19ο στον 20ό αιώνα. Αμέσως μετά την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, ως μία από τις ταπεινωτικές συνέπειες του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, αλλά και στη σκιά της πτώχευσης του 1893. Τότε ο δικομματισμός (εναλλαγή δύο κομμάτων στην εξουσία που συγκεντρώνουν αθροιστικά θηριώδη εκλογικά ποσοστά) δέχεται ισχυρότατο πλήγμα.
Τις εκλογές της 7ης Φεβρουαρίου 1899 διενεργεί η κυβέρνηση του Αλ. Ζαΐμη. Εχει σχηματισθεί, ελέω του βασιλιά Γεωργίου Α', από τον Σεπτέμβριο του '97. Κατά παράβαση της αρχής της δεδηλωμένης και λόγω «έκτακτων αναγκών» κινείται στα όρια της κοινοβουλευτικής νομιμότητας της εποχής.
Πρόκειται για κυβέρνηση «ειδικού σκοπού», όπως θα λέγαμε σήμερα. Αποστολή της ήταν αρχικώς η επικύρωση και η υλοποίηση της συνθήκης ειρήνης. Ειδικά η σύναψη εξωτερικού δανείου για ν' αποζημιωθούν οι Οθωμανοί και ν' αποχωρήσουν από τη Θεσσαλία και η ικανοποίηση των ξένων πιστωτών, που εκκρεμούσε από την πτώχευση.

Σκίτσο για τη συντριβή του Τρικούπη το 1896 με τον «νεκροθάπτη του τρικουπικού κόμματος» επί το έργον. Τρία χρόνια αργότερα τη θέση του θα πάρει το δηλιγιαννικό κόμμα.

Εκκρεμότητες
Στην αιχμή των υποχρεώσεων βρισκόταν το καθεστώς του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, που έχει επιβληθεί στην ηττημένη Ελλάδα, με τους όρους ειρήνευσης (ο Ελεγχος είχε προκαθοριστεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις και περιλαμβανόταν στη συνθήκη).
Ολες οι εκκρεμότητες, που είχε αναλάβει η κυβέρνηση «ειδικού σκοπού», είχαν διευθετηθεί μέχρι τον Μάιο του 1898. Παρ' όλα αυτά, δεν γινόταν ακόμη λόγος για παραίτησή της. Ούτε και τα δύο μεγάλα κόμματα (το Εθνικό του Θ. Δηλιγιάννη και το Νεωτερικό, που είναι ακέφαλο μετά τον θάνατο του Τρικούπη) επιθυμούν εκλογές. Ούτε όμως και τ' Ανάκτορα, που επιδιώκουν τη διαμόρφωση ενός νέου και ελεγχόμενου πολιτικού σκηνικού. Κυρίως, μέσω της ανάδειξης του Ζαΐμη σε κυβερνητικό πόλο. Κανονικά, η κυβέρνηση έπρεπε ν' αντικατασταθεί και να προκύψει άλλη από την ίδια Βουλή ή να προκηρυχθούν εκλογές.
Στις 23 Μαρτίου 1898 είχε φθάσει η κρίσιμη μέρα. Οι δηλιγιαννικοί προσέρχονταν στη Βουλή για ν' αποσύρουν την ψήφο εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση και ν' αναλάβουν τον σχηματισμό νέας οι ίδιοι. Πλην, όμως, ο Γεώργιος Α', σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό, πρόλαβαν τον Δηληγιάννη. Με την έναρξη της συνεδρίασης ο Ζαΐμης πήρε αμέσως τον λόγο και διάβασε το διάταγμα τερματισμού της συνόδου της Βουλής!
Μόνο τον Οκτώβριο, όταν παραιτείται ο Στρέιτ -υπουργός Οικονομικών και αρχιτέκτονας του συμβιβασμού με τους ξένους δανειστές- για να επανέλθει στη διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας, τίθεται θέμα εκλογών. Αλλά ο Γεώργιος Α' ούτε τότε αποδέχεται την παραίτηση της κυβέρνησης. Ο βασιλιάς κρίνει το σχήμα αυτό κατάλληλο για να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις «από τα πάνω». Ετσι, θ' αναθέσει στον Καλαβρυτινό τον σχηματισμό και νέας κυβέρνησης. Οπως και γίνεται, μαζί με την υποβολή υπομνήματος για τη «μεταρρύθμιση των νοσούντων μηχανισμών του κράτους».
Η «νέα» κυβέρνηση ανέλαβε τώρα τον εκσυγχρονισμό, σύμφωνα με τις βασιλικές προδιαγραφές. Ταυτοχρόνως, δρομολογήθηκε και η συγκρότηση κόμματος Ζαΐμη. Οταν κι αυτό προχώρησε, σε συνδυασμό και με την ανάδειξη του Γ. Θεοτόκη στην ηγεσία του τρικουπικού κόμματος, προκηρύσσονται εκλογές.
Τα δύο κύρια κόμματα μπροστά στις κάλπες είναι πολυδιασπασμένα, ενώ εμφανίζονται νέες ομάδες και σχηματισμοί. Η εκλογική διαδικασία και το «σφαιρίδιο» δυσχεραίνει την καταμέτρησή τους.
Από τις κάλπες θα προκύψει σαφώς μόνο η συντριβή του δηλιγιαννικού κόμματος. Ο Ζαΐμης (προερχόμενος από τους κόλπους του Εθνικού κόμματος) δεν θα καταφέρει όμως να νικήσει. Η ακριβής δύναμη των κομμάτων και των ανεξάρτητων θα είναι μεγάλο ερωτηματικό και μετά τις εκλογές. Τελικά, θα μορφοποιηθεί και θα ξεκαθαρίσει δύο μήνες μετά, κατά την εκλογή του πρόεδρου της Βουλής («δυναμόμετρο» των κομμάτων ονομαζόταν τότε η διαδικασία ανάδειξής του).
Η αποσύνθεση του δικομματισμού, πάντως, της προηγούμενης 25ετίας επικυρώθηκε σε κείνες τις εκλογές.
ΑΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ
Στις εκλογές οι θεοτοκικοί εκλέξανε 110-115 βουλευτές σε σύνολο 234. Οι δηλιγιαννικοί 35-36, οι ζαϊμικοί 35-37. Το κόμμα Δεληγιώργη 7-10, του Καραπάνου 5, του Ράλλη 3-4, η ομάδα του Δραγούμη 5-6, ενώ εκλέχτηκαν και 28-29 ανεξάρτητοι. Η δυσχέρεια για ακριβή αποτελέσματα οφείλεται σε πολλούς λόγους (ύπαρξη μεικτών ή ενιαίων συνδυασμών, ασαφής τοποθέτηση εκλεγμένων βουλευτών για την «ταυτότητά» τους, ανένταχτων, στάση αναμονής αρκετών εν όψει των εξελίξεων κ.λπ.).
ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΩΝ
Ο κοινοβουλευτικός χάρτης θα οριστικοποιηθεί στα τέλη Μαρτίου. Ο υποψήφιος Νεωτερικού (θεοτοκικού) κόμματος Ν. Τσαμαδός θα πάρει 131 ψήφους. Ο Α. Ρώμας του Εθνικού (δηλιγιαννικού) 37, ο Κ. Τοπάλης του ζαϊμικού 28. Οι ανεξάρτητοι φίλοι του Στ. Δραγούμη (αποσχίστηκε από το τρικουπικό μετά την εκλογή Θεοτόκη στην ηγεσία) ψήφισαν λευκό (31 ψηφοδέλτια). Οι ισχυρές πλειοψηφίες ανήκαν στο παρελθόν και η Βουλή αναδείχτηκε πολύχρωμη και πολυφωνική. Ο δικομματισμός είχε πια εκφυλιστεί.
ΑΠΟ ΤΟ 1893 ΕΩΣ ΤΟ 1907
Μακρόχρονη διαδικασία παρακμής
Στο τέλος του 19ου αιώνα η κομματική ηγεσία και η Βουλή καταγγέλλονται δημοσίως ως σώμα «εγκληματιών». Οι «πατέρες του έθνους» στιγματίζονται ως «στυγνοί συνωμόται». Το Κοινοβούλιο χαρακτηρίζεται «αίσχος της Ελλάδος», μεγαλύτερο και από το αίσχος της στρατιωτικής ήττας του 1897! Η απαξίωση συμπεριλαμβάνει και τον βασιλικό θεσμό. Ο αντι-δικομματισμός της εποχής τείνει να ταυτίζεται με τον αντι-κομματισμό. Στην ουσία πρόκειται για τη δραματική κορύφωση μιας καθολικής κρίσης, που είχε αρχίσει μετά το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».
Οσο ζούσε ο Χ. Τρικούπης (πέθανε το 1896) και μέχρι τον πόλεμο το σύστημα αποδείχτηκε «εφτάψυχο». Καλά κρατούσε, παρά τις προσπάθειες για συγκρότηση τρίτου πόλου (από τον ίδιο τον βασιλιά και ισχυρούς οικονομικούς κύκλους), τις απόπειρες για πολυδιασπάσεις των δύο μεγάλων κομμάτων, για κυβερνήσεις «ειδικών» και τεχνοκρατών, όπως θα λέγαμε σήμερα...
Ο πόλεμος, η ήττα και η επιβολή των εξευτελιστικών όρων για ειρήνευση ήταν η ταφόπλακα του δικομματισμού του 19ου αιώνα και του παραδοσιακού συστήματος διακυβέρνησης. Το πολιτικό και κομματικό σκηνικό την περίοδο αυτή συντηρούσε, εκτός από το πελατειακό σύστημα, ο πανικός ενός εθνικού ακρωτηριασμού, με τη συρρίκνωση της Ελλάδας έως τη Λάρισα. Ακόμη και ο φόβος για? περίπατο των Τούρκων έως την Αθήνα.
Η διαδικασία της μετάβασης από έναν «απόλυτο» σε έναν «εκφυλισμένο» δικομματισμό και, τελικά, στην πτώση του ήταν μακρόσυρτη. Ο Θ. Δηλιγιάννης θα αποδειχθεί ανθεκτικότερος και από τον δικομματισμό, αν και ήταν ο πρωθυπουργός της ήττας και του εθνικού εξευτελισμού. Η αποσύνθεση θα ολοκληρωθεί μετά τη δολοφονία του (1905) και θα σφραγιστεί με την Επανάσταση στο Γουδί (1909).
Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
πηγη