Είναι πιθανόν σήμερα να βιώνουμε την επανεμφάνιση ενός «northern tier» μπλοκ; Αυτή τη φορά, ωστόσο, το μπλοκ δεν θα ήταν καθόλου ενωμένο εναντίον της Ρωσίας. Αντιθέτως, αυτά τα τρία κράτη επιδεικνύουν αυξανόμενη σύγκλιση με πολλές διαστάσεις των ρωσικών, κινεζικών και ευρασιατικών γεωπολιτικών αντιλήψεων.
Η συνεχιζόμενη κρίση στην Υεμένη ίσως να αποτελεί τη «μαία» μιας τέτοιας εξέλιξης. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, είναι το Ιράν το οποίο φαίνεται να συνθέτει τα κομμάτια ενός νέου χαλαρού συνασπισμού ισχύος στη Μέση Ανατολή.Η πολυδιαφημισμένη δημιουργία ενός σουνιτικού συνασπισμού για την αντιμετώπιση της «ιρανικής και σιιτικής απειλής» στην Υεμένη και τον Κόλπο από τη Σαουδική Αραβία πρόσφατα δέχτηκε δύο μεγάλα πλήγματα: την απρόσμενη «αυτομόληση» τόσο της Τουρκίας και του Πακιστάν, ως ενεργών συμμάχων στη σαουδαραβική στρατιωτική εκστρατεία στην Υεμένη, αφού αρχικά είχαν υποδείξει πως θα συμμετείχαν.
Ναι, αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία, το Ιράν και το Πακιστάν είναι μη αραβικές χώρες στη Μέση Ανατολή. Αλλά μιλώντας για ένα νέο «northern tier», δεν μιλάμε στα αλήθεια για ένα μπλοκ Αράβων εναντίον μη Αράβων. Οι διαφορές είναι πιο πολύ ιδεολογικές και γεωπολιτικές, περιλαμβάνουν διαφορετικά οράματα για το μέλλον που μπορεί να αλλάξουν τον γεωπολιτικό χάρτη στη Μέση Ανατολή. Οι «northern tier states» θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα νέο, ανεπίσημο μπλοκ ισχύος, που αμφισβητεί τις παράτολμες, νέες, αντιδραστικές φιλοδοξίες του Ριάντ στην περιοχή.
Τώρα ανταγωνίζονται δύο διαφορετικά αφηγήματα σχετικά με τη σύγκρουση στην Υεμένη.
Οι Σαουδάραβες καυχιούνται ότι σφυρηλατούν ένα τολμηρό και καταλυτικό σουνιτικό σχηματισμό για να μπλοκάρουν μία πολυσυζητημένη απειλή στον ιρανικό/ σιιτικό ιμπεριαλισμό που θεωρητικά καταλαμβάνει το Ιράκ, τη Συρία, τον Λίβανο, τον Κόλπο και τώρα την Υεμένη. Το Ριάντ φοβάται ότι το Ιράν σύντομα θα βγει από τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τις ΗΠΑ και θα πάρει τη θέση του ως ένας σημαντικός παίκτης σε τοπικό επίπεδο. Η Ουάσινγκτον δεν θεωρείται πλέον αξιόπιστη αντι-ιρανική δύναμη.
Αλλά το εναλλακτικό αφήγημα υποδεικνύει μια διαφορετική πηγή φόβου για τους Σαουδάραβες- μία που προέρχεται όχι από θεολογικές διαφωνίες, αλλά από φόβο για τους πολιτικούς στόχους της ιρανικής επανάστασης: την επανάσταση, την ανατροπή των εδραιωμένων ελίτ, την αντιμοναρχική στάση, την υποστήριξη ουσιωδών δημοκρατικών δομών (ναι, η ιρανική βουλή είναι πολύ πιο ακτιβιστικού και ανεξάρτητου χαρακτήρα από σχεδόν οποιασδήποτε αραβικής χώρας), μια ευθεία αμφισβήτηση της μακροχρόνιας αμερικανικής πολιτικής και στρατιωτικής κυριαρχίας στη Μέση Ανατολή, την ισχυρή στήριξη των Παλαιστινίων και έναν ρωμαλέο εθνικισμό. Μεγάλο μέρος της «αραβικής οδού» εκτιμά το Ιράν για την ανεξαρτησία και το θάρρος του όσον αφορά στην αντιπαράθεση με την Ουάσινγκτον.
Η Τουρκία, φυσικά, έχει την καλύτερη και πιο καλά εδραιωμένη και λειτουργική δημοκρατία στην περιοχή, ανεξαρτήτως κάποιων κάποιες φορές σκληρών εσωτερικών πολιτικών. Και το Πακιστάν, με τα ισλαμικά προβλήματά του, έχει λειτουργήσει εντός δημοκρατικών δομών για πολλές δεκαετίες, παρά την περιοδική στρατιωτική διακυβέρνηση. Και οι τρεις χώρες αποτελούν «μοντέρνα» κράτη από πλευράς θεσμών, και των εντυπωσιακά ανεπτυγμένων και διαφοροποιημένων οικονομιών και ταξικών δομών τους.
Αυτές οι χώρες διαφέρουν και από ακόμα μία άποψη από τις αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής. Η Τουρκία και το Ιράν διατηρούν ισχυρές εθνικές ταυτότητες, κάτι που το Πακιστάν προσπαθεί να χτίσει, βασιζόμενο σε μια ισχυρή τοπική «προσωπικότητα». Και στις τρεις περιπτώσεις μιλάμε για πολυεθνικά κράτη, αλλά η «νομιμότητα» της εθνικής ταυτότητας μεταξύ τους βασικά δεν επιδέχεται αμφισβήτησης, αν και χρειάζεται ακόμα δουλειά για τον συμβιβασμό κάποιων εσωτερικών μειονοτικών δυσαρεσκειών. Το μελλοντικό concept και τα σύνορα αυτών των κρατών δεν τίθενται υπό αμφισβήτησης (αν και το Πακιστάν έχει «τρανταχτεί» από τις καταστροφικές επιπτώσεις από τον αποτυχημένο πόλεμο των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν).
Είναι πολύ πιο δύσκολο να το πει κανείς αυτό για τις περισσότερες αραβικές χώρες σήμερα. Μόνο η Αίγυπτος έχει ισχυρή εθνική ταυτότητα εντός κλασικών γεωγραφικών συνόρων, και η δυναμική της ως «σύγχρονου κράτους» έχει σακατευτεί από μακροχρόνια κακή διακυβέρνηση. Δεν έχει πλέον όραμα για την ευρύτερη περιοχή ή τον αραβικό κόσμο- ούτε ισλαμιστικό, ούτε αραβικό εθνικιστικό, ούτε σοσιαλιστικό. Λίγες άλλες μεγάλες χώρες στον αραβικό κόσμο είναι λειτουργικές πολιτικά σήμερα. Οι μικρές χώρες του Κόλπου, αν και συχνά υπό καλή διακυβέρνηση, ζουν από το πετρέλαιο και είναι αρχαϊκές και αμυντικές όσον αφορά στις πολιτικές και κοινωνικές δομές τους. Η σταθερότητα, όπου υπάρχει στον αραβικό κόσμο, επιβάλλεται σε μεγάλο βαθμό από μονάρχες και δια βίου προέδρους.Τι συνέβη και επήλθε η τουρκική στροφή όσον αφορά στον σαουδαραβικό συνασπισμό; Εξεπλάγην στα αλήθεια από την αρχική στήριξη της Άγκυρας τον Μάρτιο για την εκστρατεία του Ριάντ στην Υεμένη, και περισσότερο από τις σφοδρές κριτικές του Ριάντ όσον αφορά στον ρόλο του Ιράν στην περιοχή τότε. Αυτή η βραχυπρόθεσμη τουρκική στροφή προς το Ριάντ ήταν σε άμεση αντίθεση με μακροχρόνιες τουρκικές πολιτικές. Στο πρόσφατο βιβλίο μου, «Η Τουρκία και η Αραβική Άνοιξη», περιγράφω την Άγκυρα και το Ριάντ ως στην ουσία εκπροσώπους ιδεολογικών πολώσεων: πάνω στον σεχταρισμό, τη δημοκρατία, την παγκοσμιοποίηση, την κοσμικότητα, την πολυπολιτισμικότητα, τον εκμοντερνισμό και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Συμφωνούν μόνο στην ανάγκη ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ.
Ίσως η αρχική απόφαση του Ερντογάν να γινόταν καλύτερα κατανοητή ως οπορτουνισμός- μία αρχική ανησυχία για το αν μείνει έξω από αυτό που θα μπορούσε να γίνει ίσως μια «νέα αραβική δύναμη». Ωστόσο, κατά τη διάρκεια μιας σχετικά τεταμένης επίσκεψης στην Τεχεράνη στις αρχές Απριλίου, ο Ερντογάν απείχε από περαιτέρω επικρίσεις στο Ιράν και από συμμετοχή στη σαουδαραβική εκστρατεία εναντίον της Υεμένης- ένα αξιοσημείωτο «χαστούκι» στο Ριάντ. Το Ιράν είναι ακόμα η πιο σημαντική χώρα για την Τουρκία στη Μέση Ανατολή, από οικονομικής, γεωπολιτικής και ενεργειακής άποψης. Και η Άγκυρα πρέπει να προσέχει τη δική της μεγάλη αλεβιτική (ημι-σιιτική) μειονότητα. Πόσο επηρέασε η ιρανική επιρροή αυτή την απότομη αλλαγή στάσης;
Δεν ήταν λιγότερο δραματική η πακιστανική αλλαγή στάσης. Το Ισλαμαμπάντ φάνηκε να αντιμετωπίζει θετικά την έκκληση του Ριάντ για πακιστανικά στρατεύματα και στρατιωτική υποστήριξη στην εκστρατεία στην Υεμένη. Αλλά ο Πακιστανός πρωθυπουργός, Ναουάζ Σαρίφ, παρά τους στενούς προσωπικούς δεσμούς του με τη Σαουδική Αραβία, μετά αποφάσισε να πάει το ζήτημα στη Βουλή, γνωρίζοντας ότι η κοινή γνώμη στο Πακιστάν ήταν αντίθετη στην εμπλοκή πακιστανικών στρατευμάτων στη μακρινή σύγκρουση. Είναι ενδιαφέρον το ότι ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ, επισκέφθηκε το Ισλαμαμπάντ ακριβώς εκείνη τη στιγμή για να ζητήσει κοινή ισλαμική δράση με στόχο την εύρεση ειρηνικής λύσης μέσω διαπραγμάτευσης. Πόσο επηρέασε το Ιράν και την πακιστανική στροφή;
Ίσως να μην υπάρχει ένα νέο «northern tier» μπλοκ τελικά. Ωστόσο υπάρχει πολλή λογική πίσω από τη σύγκλιση απόψεων μεταξύ αυτών των κρατών σε πολλά ζητήματα.
Ένα τέτοιο ανεπίσημο μπλοκ θα μπορούσε να αποτελεί μία σημαντικά πιο προοδευτική, μετριοπαθή συμμαχία, με το βλέμμα προς τα εμπρός, σε σχέση με τον παρόντα, υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, «σουνιτικό συνασπισμό», που είναι διαιρετικός, ιδεολογικός, καταστροφικός και σεκταριστικού χαρακτήρα.Η περιοχή ζητεί κάτι πιο προοδευτικό από το αντιδραστικό όραμα για το μέλλον που έχει ο σαουδαραβικός/ σουνιτικός συνασπισμός. Η θετική στάση τόσο της Ρωσίας όσο και της Κίνας απέναντι σε αυτές τις μη παρεμβατικές γεωπολιτικές πολιτικές του «northern tier» δίνει σε αυτές τις χώρες ακόμα μεγαλύτερη επιρροή. Ένα τέτοιο μπλοκ θα μπορούσε επίσης να αντιπροσωπεύει ένα ξεκάθαρο μη αραβικό όραμα για τη Μέση Ανατολή, σε μια περίοδο που ο αραβικός κόσμος ο ίδιος φαίνεται να στερείται οραματιστικής και εποικοδομητικής ηγεσίας, που εκπροσωπεί ένα αυθεντικά εκμοντερνιστικό μέλλον.
Οι Άραβες μπορεί να μην θέλουν να ακούν τους μη Άραβες, αλλά οι ίδιοι δεν παρέχουν και πολλές εναλλακτικές αυτή τη στιγμή στο ζοφερό τοπίο του αραβικού κόσμου. Ας ελπίσουμε ότι η Ουάσινγκτον δεν θα αφεθεί να κολλήσει στον «αντεπαναστατικό» αραβικό συνασπισμό ως βάση της μελλοντικής αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή.
Μετάφραση του Why the Crisis in Yemen Could Tilt Mideast Power From Saudi Arabia Toward Iran, Turkey and Pakistan από τη HuffPost US
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου