ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ 1932-33 Κυβερνήσεις και κόμματα σε συνθήκες χρεοκοπίας

Οι Ελευθέριος Βενιζέλος και Παναγής Τσαλ­δά­ρης αδυνατούν, για κομμα­τικούς λόγους, να συμφωνή­σουν σε κυβερνητικά σχή­μα­τα συνεργασίας ή οικουμενική

Ο Βενιζέλος σε προεκλογική συγκέντρωση το 1933. Ηταν η περίοδος που είχε «γαντζωθεί» στην εξουσία...

Η ανάγκη για σχηματισμό κυβέρνησης ανάγκης, σωτηρίας,..

συνεργασίας ή όπως αλλιώς ονομαστεί, βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη το 1932-33. Ομως, όλες οι σχετικές απόπειρες θα ναυαγήσουν, κυρίως λόγω των κομματικών υπολογισμών της εποχής, αλλά και της άρνησης της συντηρητικής παράταξης να συμπράξει με τα άλλα κόμματα, αν δεν είχε τον πρώτο λόγο. Το χρονικό των αποτυχημένων συνεννοήσεων αρχίζει μετά την παραδοχή Βενιζέλου ότι χρειαζόταν μια οικουμενική κυβέρνηση, ενώ ο λαός βίωνε τις εξοντωτικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης.

Συγκαλούνται δύο συσκέψεις των πολιτικών αρχηγών (25 και 28 Μαρτίου 1932). Ο Π. Τσαλδάρης, αν και αρχικώς φαίνεται να μην απορρίπτει μια εθνική συνεννόηση, αρνείται τελικά να συμμετάσχει σε οικουμενική κυβέρνηση. Ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος δεν ήθελε να επωμιστεί ευθύνες για την επικείμενη, όσο και αναπότρεπτη, χρεοκοπία. Διακήρυσσε ότι ο πρωθυπουργός έπρεπε να παραιτηθεί, ομολογώντας την αποτυχία της πολιτικής του και να γίνουν εκλογές.

Η εναλλακτική λύση του ήταν μια κυβέρνηση "ειδικών" (τεχνοκρατών θα λέγαμε σήμερα). Αυτό, όμως, το απέρριπτε η κυβέρνηση και τα άλλα κόμματα. Θα ήταν μια ομολογία χρεοκοπίας του πολιτικού συστήματος, όπως λέγανε εκπρόσωποί τους.

Το αποτέλεσμα των συζητήσεων ήταν ακριβώς το αντίθετο από τη συναίνεση με την οποία όλοι συμφωνούσαν κατά τ' άλλα.

Γελοιογραφία με τους πολιτικούς αρχηγούς της δεκαετίας του 1930 να διαπληκτίζονται υπό το βλέμμα του Προέδρου της Δημοκρατίας, Ζαΐμη.

Η χάραξη μιας διακομματικής δημοσιονομικής πολιτικής, όπως είχε γίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες από τις αστικές δυνάμεις για την αντιμετώπιση της κρίσης, εξαντλήθηκε στην αντιπαράθεση Φιλελευθέρων - Λαϊκών. Αναζωπυρώθηκε ο εθνικός διχασμός, ενώ οι κοινωνικές και εργατικές αντιδράσεις λόγω της επιταχυνόμενης λαϊκής ανέχειας έπαιρναν εκρηκτικές διαστάσεις.

Ο Βενιζέλος, μετά την άρνηση Τσαλδάρη, ήπιε αναγκαστικά μόνος του το ποτήρι της στάσης πληρωμών (Μάιος 1932). Μόνη παρηγοριά ότι όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης (πλην ΚΚΕ) συμφώνησαν με τη χρεοκοπία.

Αντιλαϊκά μέτρα
Αμέσως μετά την κήρυξή της η κυβέρνηση προχωρά σε σκληρά αντιλαϊκά μέτρα. Επιδιώκει τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού από τα μικρά δημοκρατικά κόμματα. Δεν βρίσκει πρόθυμους για να διαχυθούν οι ευθύνες. Ετσι, ο Βενιζέλος αναγγέλλει την παραίτησή του, προκειμένου να εκβιάσει λύσεις χωρίς εκλογές.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, χωρίς καθοριστικές αρμοδιότητες ("αμεριμνοαμέριμνος" χαρακτηρίζεται εκείνη την περίοδο), υποδεικνύει τη συγκρότηση οικουμενικής. Ο Τσαλδάρης ζητά να πάρει ο ίδιος εν λευκώ την εντολή, να προχωρήσει στη διάλυση της Βουλής και να προκηρύξει εσπευσμένες εκλογές.

Επιχειρήθηκε τότε να συγκροτηθεί κυβέρνηση συνασπισμού από τα μικρά δημοκρατικά κόμματα, με πρωθυπουργό ανεξάρτητη προσωπικότητα, που θα στηριζόταν από το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Ούτε αυτή η λύση ευοδώθηκε, λόγω διαφωνιών ως προς τον χρόνο προκήρυξης των εκλογών.

Τελικά, καθ' υπόδειξιν του Βενιζέλου, κλήθηκε ο Παπαναστασίου και σχημάτισε κυβέρνηση από οχτώ κοινοβουλευτικούς και άλλους τόσους εξωκοινοβουλευτικούς υπουργός (τέλη Μαΐου). Ο ριζοσπάστης αρχηγός της Δημοκρατικής Ενωσης είχε μόνο τη στήριξη των Φιλελευθέρων.

Ο Τσαλδάρης και τα άλλα κόμματα (Πολιτική Ενωση, Προοδευτικό και Εθνικό Δημοκρατικό) απουσίαζαν επιδεικτικά από τη Βουλή κατά την ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων (3 Ιουνίου).

Η λύση Παπαναστασίου δεν υπονομεύτηκε μόνο από το Λαϊκό και τα άλλα μικρά κόμματα. Αλλά και το Φιλελεύθερο Κόμμα "μετάνιωσε" αμέσως. Ο ίδιος ο Βενιζέλος οδήγησε τον Παπαναστασίου σε παραίτηση, την ίδια μέρα ανάγνωσης των προγραμματικών δηλώσεων του τελευταίου!

Πτώχευση και του πολιτικού συστήματος
Το πολιτικό σκηνικό στις συνθήκες χρεοκοπίας του 1932, οι κυβερνήσεις της εποχής και η στάση των κομμάτων είναι μια πτυχή που δεν έχει μόνο ιστορικό ενδιαφέρον, καθώς, τηρουμένων των αναλογιών, ανιχνεύονται ομοιότητες με τη σημερινή πραγματικότητα. Η πτώχευση ήταν "πακέτο" τότε με τη χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος, την απονομιμοποίηση των κομμάτων και του ελλειμματικού ελληνικού κοινοβουλευτισμού. Πριν από τη στάση πληρωμών στην πρωθυπουργία βρίσκεται ο Ελ. Βενιζέλος και στη θέση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης ο Π. Τσαλδάρης.

Καθώς ολοκληρωνόταν η "χρυσή τετραετία" (1928-1932) και η στρόφιγγα του εξωτερικού δανεισμού είχε κλείσει, ο πανίσχυρος κοινοβουλευτικά αρχηγός των Φιλελευθέρων αναζητούσε συναινέσεις. Οχι μόνο με τα άλλα μικρότερα κόμματα και τους πολιτικούς αρχηγούς, που προέρχονται από τον φιλελεύθερο χώρο (Γ. Καφαντάρης, Αλ. Παπαναστασίου, Κ. Ζαβιτσάνος, Γ. Κονδύλης), αλλά κυρίως με τη συντηρητική παράταξη, που στεγάζεται ενοποιημένη, πια, στο Λαϊκό Κόμμα.

Εναν μήνα πριν από τις καθοριστικές για την οικονομία της Ελλάδας αποφάσεις της Κοινωνίας των Εθνών (Απρίλιος 1932), ο Βενιζέλος απευθύνεται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Α. Ζαΐμη, προτείνοντας τον σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης. Δηλώνει έτοιμος να "μετέχει ως απλό μέλος".

Η θητεία λήγει τον Σεπτέμβριο και πρόωρες εκλογές δεν επιθυμεί. Πριν απ' όλα επειδή έκρινε ότι θα ηττηθεί. Κυβέρνηση συνεργασίας με τα άλλα μικρότερα κόμματα δεν

ήθελε "διά να μη φθαρούν" και να αποτελούν εναλλακτική κυβερνητική λύση, όπως σημειώνουν ιστορικοί της περιόδου. Ούτε με κάποιο σχήμα "ειδικών" -τεχνοκρατών όπως θα λέγαμε σήμερα- συμφωνούσε. Εκτιμούσε ότι δεν υπήρχε άλλη πολιτική από εκείνη που εφάρμοζε ο ίδιος.

Πολιτικός λαβύρινθος

Ο Βενιζέλος, μετά τον τορπιλισμό της λύσης Παπαναστασίου, σχημάτισε πάλι κυβέρνηση (Ιούνιος 1932). Πολιτική λύση, όμως, δεν έδωσαν ούτε οι εκλογές (25 Σεπτεμβρίου), σε συνθήκες πόλωσης με πυρήνα το πολιτειακό ζήτημα. "Τρίτη κατάσταση", ανάμεσα σε Φιλελεύθερους και Λαϊκούς δεν διαμορφώθηκε, όπως επιχειρήθηκε από ορισμένες δυνάμεις. Ετσι, επανέρχεται η ιδέα της οικουμενικής. Ο Τσαλδάρης πάλι αρνείται. Τελικά, θα συγκροτηθεί κυβέρνηση "στενού συνασπισμού" των αντιβενιζελικών (Νοέμβριος 1932).

Νέος Κύκλος Ρευστότητας

Ο Π. Τσαλδάρης πέτυχε, επιτέλους, να γίνει πρωθυπουργός, ανοίγοντας νέο κύκλο πολιτικής ρευστότητας και απονομιμοποίησης του κοινοβουλευτισμού. Θα διεξαχθούν ξανά εκλογές (Μάρτιος 1933). Μέσα από κοινοβουλευτικές παρεκτροπές και στρατιωτικές κινήσεις θα γίνει η παλινόρθωση της βασιλείας (1935), με νόθο δημοψήφισμα και, τελικά, θα επιβληθεί η δικτατορία Μεταξά (Αύγουστος 1936). Από τη στάση πληρωμών έως τότε είχαν σχηματιστεί εννιά κυβερνήσεις και έγιναν τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις. Το φαινόμενο, βεβαίως, δεν ήταν μόνο ελληνικό...

TAKHΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
katsirmar@yahoo.g
ΠΗΓΗ