ΔΟΜΝΑ ΣΑΜΙΟΥ «Εσβησε» η ιέρεια της μουσικής μας παράδοσης

Η κορυφαία ερευνήτρια και ερμηνεύτρια που διέδωσε για δεκαετίες ολόκληρες, από γενιά σε γενιά, την ιστορία του δημοτικού και παραδοσιακού τραγουδιού άφησε χθες την τελευταία της πνοή στο νοσοκομείο Αμαλία Φλέμιγκ, όπου νοσηλευόταν..

Σίγησε το αηδόνι της ελληνικής μουσικής παράδοσης... Η φωνή της Δόμνας Σαμίου, μέσα από την οποία διαδόθηκε, για δεκαετίες ολόκληρες, η ιστορία του δημοτικού και παραδοσιακού τραγουδιού, από γενιά σε γενιά, χάθηκε.

Η κορυφαία ερευνήτρια, ερμηνεύτρια και συνεχίστρια του ελληνικού μουσικού πλούτου έφυγε χθες από τη ζωή σε ηλικία 84 ετών. Αφησε την τελευταία της πνοή στο νοσοκομείο Αμαλία Φλέμιγκ, όπου νοσηλευόταν, δίνοντας με γενναιότητα μάχη ενάντια στη λευχαιμία.

Η κληρονομιά που μας άφησε; Ανεκτίμητη. Οι έρευνές της; Αστείρευτες. Τα τραγούδια της; Αμέτρητα. Η φωνή της; Ανεπανάληπτη. Το έργο της; Σπουδαίο. Η ζωή της; Τραγούδι...

Από τη συναυλία της Δόμνας Σαμίου, «Περνά-περνά η μέλισσα» στο Ηρώδειο.

Γεννημένη στις 12 Οκτωβρίου του 1928 στην Καισαριανή από Μικρασιάτες γονείς, η Δόμνα Σαμίου μεγάλωσε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, μέσα από τις οποίες όμως ανέπτυξε τις θετικές πλευρές της προσωπικότητάς της, όπως η αλληλεγγύη, η δύναμη, το πείσμα, η αγάπη.

Τα πρώτα της ακούσματα ήρθαν μέσα από την οικογένειά της, η οποία είχε την παραδοσιακή μουσική στο αίμα της. Σε ηλικία μόλις 13 ετών και ενώ ακόμη φοιτούσε στο Γυμνάσιο, θα βρεθεί στο πλευρό του μεγάλου δασκάλου Σίμωνα Καρρά, όπου και έκανε τις πρώτες επίσημες επαφές της με την ερμηνεία αλλά και τη μελέτη της βυζαντινής και της παραδοσιακής μουσικής, συμμετέχοντας στον «Σύλλογο προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής» αλλά και στη χορωδία του.

Με τον Διονύση Σαββόπουλο

Λίγο αργότερα, το 1954, προσλαμβάνεται στο Τμήμα Εθνική Μουσικής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας. Εκεί έρχεται σε επαφή με τους σημαντικότερους λαϊκούς μουσικούς απ' όλη την Ελλάδα και γνωρίζει τα διάφορα τοπικά ιδιώματα. Παράλληλα, αναλαμβάνει την επιμέλεια δισκογραφικών εκδόσεων, θεατρικών εκπομπών αλλά και κινηματογραφικών ταινιών.

Κάπου εκεί στις αρχές της δεκαετίας του '60 ξεκινά να ταξιδεύει ανά την Ελλάδα κάνοντας επιτόπου μουσικές έρευνες, συλλέγοντας, με τα δικά της μηχανήματα, πολύτιμα μουσικά στοιχεία, από γειτονιά σε γειτονιά, από σπίτι σε σπίτι.

Η απονομή Μεταλλίου, το 2005, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο

Το 1971 είναι η χρονιά που παραιτείται από τη ραδιοφωνία και συναντιέται για πρώτη φορά με τον Διονύση Σαββόπουλο στο «Ροντέο». Στο νεανικό αυτό στέκι, για πρώτη φορά, οι νέοι θα αρχίσουν να διασκεδάζουν με παραδοσιακή μουσική και να μαθαίνουν τα τραγούδια του τόπου τους. Η καλλιτεχνική της διαδρομή συνεχίζεται με κυκλοφορίες δίσκων από την «Columbia», συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αλλά και με το «Μουσικό Οδοιπορικό», μια σειρά εκπομπών της ΕΡΤ, η οποία ακολουθεί τα ταξίδια της Δόμνας Σαμίου για το «κυνήγι» της παράδοσης.

Τα χρόνια περνούν αλλά εκείνη παραμένει ακούραστη και με τον ίδιο νεανικό ενθουσιασμό. Οι δίσκοι της κυκλοφορούν με επιτυχία στη Γαλλία και τη Σουηδία. Το ξένο κοινό την αντιμετωπίζει σαν μια φιγούρα ιστορική. Παράλληλα, από το 1994 παραδίδει μαθήματα δημοτικής μουσικής σε ενηλίκους, στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων. Παλεύει για την καθιέρωση της μουσικής εκπαίδευσης στα ελληνικά σχολεία, αναδεικνύει και στηρίζει νέους ταλαντούχους καλλιτέχνες, ξεσηκώνει το κοινό της μέσα από μεγάλες μουσικές παραστάσεις. Γεμάτη ζωή και όρεξη μέχρι το τέλος της ζωής της...

Η κηδεία της θα γίνει αύριο, στις 3 το μεσημέρι, στο Νεκροταφείο Νέας Σμύρνης. Οι οικείοι της παρακαλούν αντί στεφάνων τα χρήματα να δοθούν στον Σύλλογο Βοήθειας Παίδων Αιθιοπίας ? Lalibelle και στο Κοσμέτειο Ιδρυμα για τις Ανάγκες των Κωνσταντινουπολιτών.

Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΙΟ

Το 1981 πραγματοποιείται ένα μεγάλο της όνειρο της Δόμνας. Ιδρύεται ο «Καλλιτεχνικός Σύλλογος Μουσικής Δόμνα Σαμίου», ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που στοχεύει στη διάσωση και τη διάδοση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Οι τιμητικές διακρίσεις που έλαβε ήταν πολλές. Κορυφαία, η απονομή Μεταλλίου, το 2005, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.

ΚΑΡΟΛΟΣ ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ
Η Δόμνα Σαμίου προστάτευσε και διέδωσε τον πλούτο της παραδοσιακής μουσικής και του δημοτικού μας τραγουδιού. Μέσα από τη φωνή της και την πολύτιμη τέχνη της, που αγαπήθηκε από νέους και μεγάλους, γνωρίσαμε τις ρίζες της παράδοσής μας. Ο θάνατός της είναι μια μεγάλη απώλεια για τον ελληνικό πολιτισμό. Θα τη θυμόμαστε με σεβασμό για τη σπουδαία της προσφορά...

ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ
«Σιγανά και ταπεινά» με «παινέματα»

Η Δόμνα Σαμίου είχε σημαντική και αδιάκοπη δισκογραφική παρουσία για περισσότερα από 50 χρόνια. Παρουσίασε δισκογραφικές δουλειές με μουσικές και τραγούδια από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Οι δίσκοι της ήταν κυρίως θεματικοί και είχαν να κάνουν με ελληνικά έθιμα, με τις εποχές και με τραγούδια ανά περιοχές.

Η πρώτη δισκογραφική δουλειά κυκλοφόρησε το 1962 με τίτλο «Τραγούδια της στεριάς και της θάλασσας», για να ακολουθήσουν τα «Τραγούδια της Ρούμελης και του Μωριά» (1968), «Τραγούδια και σκοποί απ' όλη την Ελλάδα» (1969). Σε συνεργασία με την «Columbia» δημιούργησε κάποιος από τους πιο δημοφιλείς δίσκους της μεταξύ των οποίων και οι «Εχε γεια Παναγιά», «Ελληνικά Κάλαντα», «Σουραύλι», «Στης πικροδάφνης τον ανθό» κ.ά. Τα τελευταία χρόνια οι δουλειές της κυκλοφορούσαν από τον Καλλιτεχνικό Σύλλογο που ίδρυσε η ίδια. Ανάμεσά τους και τα άλμπουμ «Σιγανά και ταπεινά», «Παραλογές», «Τα Αποκριάτικα με τη Δόμνα Σαμίου». Οι δύο τελευταίες δισκογραφικές δουλειές της, «Κάλαντα, ευχές και παινέματα Χριστουγέννων» και «Κάλαντα, ευχές και παινέματα Πρωτοχρονιάς και Φώτων», κυκλοφόρησαν μέσα στο 2011.

ΛΑΚΗΣ ΧΑΛΚΙΑΣ
Η δημοτική μας μουσική από φτωχή, φτωχότερη κι από ορφανή, ορφανότερη. Η Δόμνα Σαμίου, τελευταία της παλιάς φρουράς, ακαταπόνητη κι ακαταγώνιστη, μοναδική, όχι μόνο για την πλούσια προσφορά της στην εθνική μας μουσική αλλά και γιατί από το έργο της έχουμε όλοι πάρει κάτι. Δεν θα πάψει να μας συντροφεύει με τα τραγούδια της και το εξαιρετικά πολύτιμο έργο της. Φίλη Δόμνα, καλό σου ταξίδι!

ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ
Από την Επίδαυρο έως την Αυστραλία

Η Δόμνα Σαμίου μετέφερε την ελληνική μουσική παράδοση με συναυλίες που έδινε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Τα τελευταία είκοσι χρόνια μάλιστα είχε παρουσιάσει μεγάλες εξαιρετικές παραγωγές οι οποίες φιλοξενήθηκαν σε μεγάλους πολιτιστικούς χώρους.

Στο Ηρώδειο είχε παρουσιάσει τις παραστάσεις «Μουσικές στις Ακρες του Ελληνισμού», «Μουσικές των Ελλήνων», «Μουσικές Μνήμες» κ.ά., ενώ στη Μικρή Επίδαυρο είχαν φιλοξενηθεί οι συναυλίες της «Ηχοι Ελληνικοί από τη Θράκη μέχρι την Κύπρο» και «Τα τραγούδια της Θάλασσας». Παράλληλα είχε δώσει και τέσσερις μεγάλες παραστάσεις και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τελευταία τα «Μικρασιάτικα Τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου», το 2005.

ΧΡΟΝΗΣ ΑΗΔΟΝΙΔΗΣ
Το έργο της Δόμνας Σαμίου δεν είναι απλά σημαντικό, αλλά εθνικό. Η απώλειά της δημιουργεί ένα τεράστιο κενό. Η κληρονομιά που άφησε στις επόμενες γενιές, όμως, είναι τόσο μεγάλη, που την κάνει μια αιώνια δασκάλα της μουσικής μας παράδοσης. Εμείς ξεκινήσαμε μαζί, κάναμε μαζί πολλές συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εχασα μια πολύτιμη συνεργάτιδα και μια καλή φίλη.

Η ελληνική μουσική παράδοση είχε ταξιδέψει με τη φωνή της Δόμνας Σαμίου και σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Μεταξύ αυτών και η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Πορτογαλία, η Ολλανδία, η Φινλανδία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Αίγυπτος, η Τυνησία, η Αργεντινή, το Αζερμπαϊτζάν κ.ά.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ
Προσπαθώ να μιμηθώ έναν Μακεδόνα, έναν Θρακιώτη, έναν Κρητικό...

«Δεν είμαι τραγουδίστρια με την επαγγελματική σημασία της λέξης, δεν τραγουδάω σε δημοτικά κέντρα ή σε πανηγύρια για τη διασκέδαση μιας ορισμένης πελατείας. Τραγουδώ μόνο όπου πιστεύω πως εξυπηρετώ τη διατήρηση και τη διάδοση του δημοτικού τραγουδιού, έτσι ατόφιο όπως έφτασε σε μας από την παράδοση. Προσπαθώ να μιμηθώ τον τρόπο που τραγουδάει ένας Μακεδόνας, ένας Θρακιώτης, ένας Ηπειρώτης ή ένας Κρητικός...». Κάπως έτσι έχει περιγράψει η ίδια η Δόμνα Σαμίου την καλλιτεχνική της προσωπικότητα.

Εξάλλου πάντα τις άρεσαν οι αφηγήσεις. Γι' αυτό και ο καλύτερος βιογράφος της ήταν ο ίδιος ο εαυτός της. Παραθέτουμε λοιπόν κάποιες από τις προσωπικές της αφηγήσεις για τη ζωή της.

Μεγάλο ενδιαφέρον έχει και η ιστορία της με τον Διονύση Σαββόπουλο: «Ωσπου πια το '71, ένας άλλος σταθμός στη ζωή μου είναι η γνωριμία μου με τον Διονύση Σαββόπουλο που με καλεί να τραγουδήσω στο ''Ροντέο''. Πρέπει να πω ότι μέχρι τότε ούτε καν είχε περάσει απ' το μυαλό μου η ιδέα να τραγουδήσω μπροστά σε κοινό. Ο,τι έκανα μέχρι τότε το έκανα από καθαρή αγάπη προς το δημοτικό τραγούδι, ποτέ δεν μου είχε περάσει από το μυαλό ότι μπορεί να τραγουδήσω. Οταν λοιπόν για πρώτη φορά με κάλεσε ο Διονύσης να τραγουδήσω, εγώ δεν τολμούσα να πάω γιατί εκεί πήγαιναν όλοι οι φοιτητές και ήξερα ότι η νεολαία δεν ενδιαφέρεται για το δημοτικό τραγούδι.

Ο Διονύσης σαν ξύπνιος που είναι, κατάλαβε ότι είναι ευκαιρία, το '71, χούντα, και τελικά με έπεισε να πάω. Θυμάμαι κλαρίνο είχα τον Τάσο τον Χαλκιά, σαντούρι τον Αριστείδη τον Μόσχο, φλογέρα τον Αριστείδη τον Βασιλάρη, κανονάκι τον Νίκο τον Στεφανίδη, τουμπελέκι τον Μαθιό τον Μπαλαμπάνη, τραγούδι είχα τον Χρόνη τον Αηδονίδη. Και τελικά αποτολμούμε και πάμε ένα βράδυ να τραγουδήσουμε στο ''Ροντέο''. Για να καθηλώσω το κοινό έβαλα τον Χαλκιά να παίξει ηπειρώτικο μοιρολόι και μετά τραγούδησα εγώ ένα άλλο τραγούδι ακριτικό, τον Κωσταντά. Αυτό είναι παλιό τραγούδι και λέγεται ότι αναφέρεται στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Μετά από αυτά τα τραγούδια το κοινό ξέσπασε και πήγε η καρδιά μου στη θέση της. Ξαναπήγαμε την άλλη βδομάδα, πήγαμε τρεις φορές και τραγουδήσαμε αλλά σταματήσαμε γιατί έπρεπε να φύγω τότε και να πάω στο Λονδίνο, αν είναι δυνατόν!».

Και καλό θα είναι να μην ξεχνάμε αυτά που έλεγε η Δόμνα Σαμίου σχετικά με τη μουσική παιδεία: «Από πολλά χρόνια έχω πει ότι θα έπρεπε το κράτος να αναλάβει τη φροντίδα για τη διατήρηση του δημοτικού τραγουδιού και υπάρχουνε βέβαια πολλοί τρόποι. Ενας τρόπος είναι να μαθαίνουν τα παιδάκια από το νηπιαγωγείο δημοτικό τραγούδι. Αλλος τρόπος είναι βεβαίως να πυκνώσουν οι εκπομπές στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο... Αλλος τρόπος βέβαια είναι να ανοίξει ορισμένες σχολές για να μάθουνε οι νέοι μουσικά λαϊκά όργανα ή να βοηθήσει ιδιωτικές προσπάθειες...».

ΚΑΡΟΛΟΣ ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ
Η Δόμνα Σαμίου προστάτευσε και διέδωσε τον πλούτο της παραδοσιακής μουσικής και του δημοτικού μας τραγουδιού. Μέσα από τη φωνή της και την πολύτιμη τέχνη της, που αγαπήθηκε από νέους και μεγάλους, γνωρίσαμε τις ρίζες της παράδοσής μας. Ο θάνατός της είναι μια μεγάλη απώλεια για τον ελληνικό πολιτισμό. Θα τη θυμόμαστε με σεβασμό για τη σπουδαία της προσφορά...

ΛΑΚΗΣ ΧΑΛΚΙΑΣ
Η δημοτική μας μουσική από φτωχή, φτωχότερη κι από ορφανή, ορφανότερη. Η Δόμνα Σαμίου, τελευταία της παλιάς φρουράς, ακαταπόνητη κι ακαταγώνιστη, μοναδική, όχι μόνο για την πλούσια προσφορά της στην εθνική μας μουσική αλλά και γιατί από το έργο της έχουμε όλοι πάρει κάτι. Δεν θα πάψει να μας συντροφεύει με τα τραγούδια της και το εξαιρετικά πολύτιμο έργο της. Φίλη Δόμνα, καλό σου ταξίδι!

ΠΑΥΛΟΣ ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΣ
Σήμερα χάθηκε μια σπάνια γυναίκα, η οποία προσωποποίησε τη βαθιά αγάπη για τη λαϊκή παράδοση της χώρας μας, την ακούραστη και ενθουσιώδη έρευνα, το πάθος για τη διάσωση και προβολή ενός σπουδαίου -όσο και παραμελημένου- κεφαλαίου της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

ΧΡΟΝΗΣ ΑΗΔΟΝΙΔΗΣ
Το έργο της Δόμνας Σαμίου δεν είναι απλά σημαντικό, αλλά εθνικό. Η απώλειά της δημιουργεί ένα τεράστιο κενό. Η κληρονομιά που άφησε στις επόμενες γενιές, όμως, είναι τόσο μεγάλη, που την κάνει μια αιώνια δασκάλα της μουσικής μας παράδοσης. Εμείς ξεκινήσαμε μαζί, κάναμε μαζί πολλές συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εχασα μια πολύτιμη συνεργάτιδα και μια καλή φίλη.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΥΚΑ

phgh